مقایسه مشرب عرفانی نجم‌الدین رازی و علی بن ترکه اصفهانی(با تاکید بر رساله‌های «عشق و عقل» و «عقل و عشق» (مناظرات خمس))

شناخت دقیق آثار و اندیشه‌های عارفان اسلامی، بدون آگاهی از سنت و مشرب عرفانی خاص آنان امکان‌پذیر نیست؛ زیرا نظام اندیشگانی هر عارف برآمده از اصول و مبانی سنت عرفانی و نیز آداب‌ورسوم مشربِ مربوط به اوست. این پژوهش با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با هدف تعیین سنت و مشرب عرفانی حاکم بر دو رسالۀ «عشق و عقل» نجم‌الدین رازی و «عقل و عشق» (مناظرات خمس) علی بن ترکه اصفهانی، بر پایۀ معیارهای دو سنت عرفانی اول و دوم، به مطالعۀ تطبیقی این دو اثر می‌پردازد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که هر دو عارف، ازنظر غایت و هدف و رویکرد، متاثر از سنت اول عرفانی هستند؛ هرچند در دیگر آثار نجم‌الدین رازی، نشانه‌هایی از تمایل او، در این دو زمینه، به سنت دوم، دیده می‌شود. نجم‌الدین رازی به کارآمدی عقل در دستیابی به معرفت، اعتقادی ندارد؛ اما نظر علی بن ترکه، عکس اوست. به‌لحاظ ابزارهای شناخت و کشف معرفت، نجم‌الدین رازی به سنت اول و علی بن ترکه به سنت دوم تعلق دارد. «عشق»، مفهوم مهم و پُرکاربرد در رسالۀ عشق و عقل است که معنای مدنظر آن در این رساله، به سنت نخست عرفانی نزدیک است. «سکر» و «شطح»، در رسالۀ عقل و عشق نیز، از مفاهیمی است که در هر دو سنت، اشتراک لفظی و معنایی دارد. زبان عرفانی در رسالۀ نجم‌الدین رازی، از نوع عبارت؛ اما در رسالۀ علی بن ترکه ترکیبی از عبارت و اشارت است.

comparing najm al-din razi’s and ali ibn turke esfahani’s mystical schools with emphasis on the treatises love and reason and reason and love (monazerat khams)

accurate recognition of the works and thoughts of islamic mystics is not possible without knowledge of their specific mystical traditions and methods, as their thought system is derived from the principles of the mystical tradition and the customs of their mystic school. this descriptive-analytical research, focusing on love and reason by najm al-din razi, and reason and love (monazerat khams) by ali ibn turke esfahani, aims to specify the traditions and mystical schools related to these mystics based on the criteria of the first and second mystical traditions. the findings reveal that these two mystics are influenced by the first mystical tradition in their goal and approach. however, in other works of najm al-din razi, signs of his inclination towards the second tradition can be seen. najm al-din razi does not believe in the efficiency of reason in attaining knowledge, but ali ibn turke’s opinion is the opposite. regarding the means of knowing and discovering knowledge, najm al-din razi belongs to the first tradition, and ali ibn turke to the second tradition. love is a significant and widely used concept in love and reason, whose intended meaning is close to the first mystical tradition. “inebriety” and “ecstatic expression”, in reason and love, are concepts that share the same wording and meaning in both traditions. mystical language, in najm al-din razi’s work is phrasal. however, in ibn turke’s book, it is a combination of phrases and allusion.