تحلیل بازتاب اندیشه‌های شبستری در گلشن‌راز در مقالات دهه‌های هشتاد و نود از منظر نظریۀ دریافت (یاوس و آیزر)

گلشن‌راز یکی از متون محوری در حوزه عرفان نظری است که تاکنون پژوهش‌های بسیاری دربارۀ آن صورت گرفته است. پژوهش حاضر با اتکا بر نظریه دریافت، به تحلیل رویکرد نویسندگان مقالات نگارش‌یافته در دهه‌های هشتاد و نود دربارۀ گلشن‌راز می‌پردازد. نظریۀ دریافت بر اهمیت رابطۀ «متن-خوانش»، نقش خواننده در تعیین معنای متن، تاثیر پارادایم‌های اجتماعی در شکل‌گیری افق انتظارات مخاطبان و تداوم خوانش متن تاکید دارد. «هانس رابرت یائوس» و « ولفگانگ آیزر» دو نظریه‌پرداز اصلی رویکرد دریافت، بر تغییرپذیری معنای متن باتوجه‌به دوره تاریخی و نوع خواننده، جایگاه خواننده در آفرینش معنی با فراخواندن پس‌زمینه‌های ادبی و طرح‌واره‌های ذهنی او تاکید دارند. این جستار به روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به مقالات نوشته‌شده در دهه‌های هشتاد و نود درباره گلشن‌راز انجام شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که افق انتظارات مخاطبان و پارادایم‌های اجتماعی حاکم بر آن دو دهه، ازجمله گرایش مخاطبان به تفسیرهای عقلی، تلفیق دین و عرفان، گرایش به مطالعات تطبیقی و عرفان نظری، بر معانی دریافتی مخاطبان از متن گلشن‌راز تاثیر گذاشته است. این تاثیرات در پنج دسته عمده شامل نقد محتوایی، نقد زیبایی‌شناسانه، بررسی ریشه‌های قرآن و حدیث، پژوهش‌های تطبیقی و بررسی شروح گلشن‌راز، جای گرفته‌اند.

analysis of the reflection of shabestri’s ideas in golshan-e rāz: a reception theory perspective (jauss and iser) on articles from the 1980s and 1990s

golshan-e rāz is a seminal text in theoretical mysticism and numerous articles have been written about it. this study analyzed the perspectives of authors, who wrote about golshan-e rāz in the 1980s and 1990s by using the lens of reception theory. this theory highlights the interplay between the text and its readers, emphasizing how the reader’s role is crucial in determining a text’s meaning and how social paradigms shape the audience’s expectations. the theorists hans robert jauss and eiser argue that the interpretation of a text can shift according to historical context and the reader’s background. their work suggests that readers draw on their literary knowledge and cognitive frameworks to create meaning. this research employed a descriptive-analytical approach, referencing articles from the 1980s and 1990s focused on golshan-e rāz. the findings indicated that the audience’s expectations and the prevailing social paradigms of these two decades—such as a preference for rational interpretations, the integration of religion and mysticism, an interest in comparative studies, and a focus on theoretical mysticism—had significantly influenced how readers interpreted the text. these interpretations could be categorized into 5 major themes: content criticism, aesthetic criticism, exploration of the roots in the qur’an and hadith, comparative research, and analysis of commentary on golshan-e rāz.