تئوری شعر عرفانی از منظر تجربه شعری مولانا

شعر عرفانی آنجا که گویای تجارب عرفانی شعرا است، می‌تواند از دیدگا‌ه‌های متفاوت مورد توجه قرار گیرد. نویسنده در این پژوهش، با رویکردی هگلی و با تاکید بر ساحت معنوی، شعر عرفانی مولانا را به‌عنوان نمونه‌ای بارز بررسی کرده است. شاعران عارف ایرانی، با‌توجه‌به سائقه تمایزطلبی در ساحت بیانی همانند دیگر ابعاد حیات مادی و معنوی خود، زبانی متمایز برای آثار خویش انتخاب کرده‌اند. عمده تمایز زبانی اینان از زبان دیگر گروه‌های زبانی عبارت است از تقیّد زبان شعر آنان به متن‌ ذهنی، شخصی‌شدگی، نمادین‌ بودن آن زبان و گسیختگی روابط دال و مدلولی برای مضاف‌شدن وابسته های ماهیتی و عاطفی در فاصله آن دو. شعر عرفانی آنجا که مقصور بر بیان تجارب صرف عرفانی است، متاثّر از ناخودآگاه شاعر، عرضه‌کننده عمده‌ترین تمایلات و علایق سرکوب‌شده و محقق‌ناشده شاعر است. تخیّل در چنین سروده‌هایی برای ملموس‌کردن بُعد ناملموس و معنایی عالم ورای طبیعت از لوازم بایسته شعر عرفانی است. شعر عرفانی صرفاً عرصه تقابل دو سطح روحانی و جسمانی نیست؛ بلکه عنصر سوم یعنی میانجیِ آن دو، فعّال‌ترین و اثرگذارترین نقش را در آن عرصه دارد. «عشق» اغلب در نقش همان عنصر واسطه ظاهر می‌شود، اما در شعر شاعری همچون مولانا، خود مولانا نیز برای به‌دست‌آوردن چنین نقشی با «عشق» مساهمت می‌کند. زیبایی در چنین سروده‌هایی بیشتر در ساحت معنایی متمرکز است. زیبا هرآن چیزی است که مجلای معنای تامّ هستی باشد. لذت ناشی از خوانش اشعار عرفانی عمدتاً در گرو اصل «تذکار» است؛ بدین‌معنی که خوانش این اشعار سبب تداعی خاطرات ازلی و انبعاث شوق تجربه آن خاطرات است.

the theory of mystical poetry viewed from rumi’s poetical experience

mystical poetry, as it expresses the mystical experiences of poets, can be considered from different points of view. in this research, with a hegelian approach and with an emphasis on the spiritual realm, the author examined rumi’s mystical poetry as a clear example. iranian mystical poets have chosen a distinct language for their works, considering the drive of differentiation in the field of expression as in other aspects of their material and spiritual life. the main difference between their language and the language of other linguistic groups is the restriction of the language of their poetry to the mental text, the personalization, the symbolic nature of that language, and the breaking of the relations between the signifier and the signified to add physical and emotional dependencies between the two. mystical poetry, where it is limited to the expression of purely mystical experiences, is affected by the poet’s unconscious mind, it is the supplier of the poet’s main suppressed and unfulfilled desires and interests. imagination in such poems to make tangible the intangible and meaningful dimension of the world beyond nature is one of the essentials of mystical poetry. mystical poetry is not just a confrontation between two spiritual and physical levels; rather, the third element, the mediator of the two, has the most active and effective role in that field. although love often appears in the role of the intermediary element, in the poem of a poet like rumi, rumi himself contributes with love to achieve such a role. beauty in such poems is more concentrated in the field of meaning. the pleasure of reading mystical poems mainly depends on the principle of tazkar. this means that reading these poems evokes eternal memories and the desire to experience those memories.