درنگی بر مفهوم عشق در مجالس‌ العشّاق

بیان مسئله: مجالس‌العشّاق (تالیف 909 ق.) یکی از تذکره‌های مهم و کهن زبان فارسی است. تعدد دست‌نویس‌های آن، که به بیش از هشتاد نسخه می‌رسد، بیانگر ارزش و اهمیت آن نزد پیشینیان است. با این وصف، در میان معاصران بیشتر به‌سبب محتوای نامتعارف آن و انتساب عشق مجازی به اولیا و بزرگان عرفان نقدهایی بر آن نوشته شده ‌است.روش: هدف ما در این مقاله ارائه نظریه عشق در مجالس‌العشّاق با تمسک به رویکردی تحلیلی و متن‌محور و گوشه چشمی به متغیرهای برون‌متنی خواهد بود. در کانون ادبی عرفانی هراتِ قرن نهم، دو جریان مرتبط با عشق وجود داشته است؛ نخست، جریانی که ناظر بر انحراف جنسی و انحطاط اخلاقی است و غالباً در جهان بیرون از متن جریان داشته است و ما برای نامیدن آن از استعاره جریان سیاه عشق مجازی بهره می‌بریم و دیگر جریانی که عمدتاً در جهان متن دیده می‌شود و ناظر بر عشق به زیبایی و صور جمال الهی است. ما برای نامیدن این جریان از استعاره عشق مجازی سفید بهره گرفتیم.یافته‌ها و نتایج: این تحقیق نشان می‌دهد نظریۀ عشقی مجالس‌العشّاق، از نوع جمال‌شناسی الهی و عشق‌ورزی به آن جمال در آینه صور زیباست؛ اما مفصل‌بندی نادرست این جریان عشقی و آمیختن آن با انحراف‌های جنسی که در جهان خارج از متن متداول بوده، سبب شده است در ذهن پژوهشگران تصور نادرستی از این کتاب ارجمند شکل بگیرد. مسئله اصلی مقاله حاضر به چالش کشیدن همین ذهنیّت‌های افراطی و تفریطی است.

a reflection on the concept of love in majalis al-ushshaq

majalis al-ushshaq written in 909 ah is one of the most important and ancient tazkeras in persian language. the multiplicity of manuscripts, which reach more than 80 copies, shows its value and importance for the present men of letters and the predecessors. nevertheless, it has been criticized by our contemporaries mostly because of its unusual content and attribution of carnal love to the saints and the great mystics and poets of persian literature. thus, researchers have published articles that have led to its rejection and denial.the textual analysis of this work, as well as research and contemplation in the contextual groundwork of its creation of the work, in the literary-mystical center of herat in the 9th century led us to find two branches related to love at that time. there were two streams that we labeled as the black and white streams in this article by using the metaphor of colors, the black current showed sexual perversions and moral degeneration and the white current revealed love of beauties and the different forms of divine beauty in all levels of creation.our research showed that the theory of love related to majalis al-ushshaq was a kind of divine aesthetics and falling in love with that beauty in the mirror of beautiful faces, but the incorrect articulation of this white love current and its incorporation into the opposite discourse, namely common sexual perversions, which the work itself might have been written to oppose it, by researchers have led to form a negative view of the work and as a result its gradual rejection from the history of persian literature.