بررسی تطبیقی آرای مولوی و ابن‌عربی در باب احوال مشاهده و یقین

«مشاهده و یقین» از احوال عرفانی است. عارفان، شهودِ تجلی ‌ذات را مشاهده، و طمانینة دل بر حقیقت اشیاء را، بدون هیچ شک و ظنی، یقین می‌نامند. نگارندگان در این پژوهش، به بررسی نوعِ تلقی ابن‌عربی و مولانا از احوال عرفانیِ مشاهده و یقین پرداخته‌اند؛ نیز اندیشه‌ها، باورها و تجربه‌های مشترک و متفاوتِ این دو اندیشمندِ حوزة تصوف و عرفان اسلامی را در این باب بازنموده‌اند. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی، مبتنی بر تبیین وجوه اشتراک و اختلاف ساختاری و کلی است. براساس یافته‌های پژوهش، ابن‌عربی و مولوی مشاهده را در ارتباط با تجلّی به کار می‌برند و بر آن‌اند که منظور از مشاهده، مشاهدة تجلّیات حق است، نه خود حق؛ ولی ابن‌عربی بحثی متفاوت از مکاشفه نیز ارائه می‌دهد و عقیده دارد مکاشفه از مشاهده بالاتر است. مولوی در توصیف مراتب اول و دوم یقین، دو وجهِ دانش و بینش را مطرح می‌کند. هر دو اندیشمند بر آن‌اند که یقین چیزی است که انسان در آن بر بصیرت و بینش باشد و حق‌الیقین زمانی پدید می‌آید که خداوند، عارف را در نفس‌الامر و واقعِ حکمی واجب بر او و یا در خطاب به خود قرار دهد. ابن‌عربی می‌کوشد در تبیین یقین‌شناسی، خارج از دایرة شریعت قدم برندارد؛ به همین علت است که یقین در نظر او ارزشی دینی و عرفانی دارد که شرط دستیابی به آن در گرو عبادت است.

A comparative study of the views of Rumi and Ibn Arabi on the state of observation and certainty

‘Observation and certainty’ is a mystical condition. Mystics observe the intuitions of manifestations and confidently call the proof of the truth of things, without any doubt (certainty). In this comparative study, the authors, while examining the type of Ibn Arabi and Rumi’s perception of the mystical state of ‘observation’ and ‘certainty’, have revealed the common and different thoughts, beliefs, and experiences of these two scholars in the field of Sufism and Islamic mysticism. This study is based on the descriptiveanalytical method, explaining the commonalities and structural and general differences. The results of the study show that Ibn Arabi and Rumi use observation in relation to manifestation. They believe that observation is about observing the manifestations of God, not God himself. However, Ibn Arabi presents a different discussion of revelation and believes that revelation is higher than observation. In describing the first and second levels of certainty, Rumi presents two aspects of knowledge and insight, and both thinkers believe that it is certain that man has some vision and insight. Moreover, the last point regarding ‘certainty’ is when God puts the mystic in the essence of the work and in the occurrence of a mandatory sentence. Ibn Arabi tries not to step outside the scope of Shari’a in explaining certainty. That is why, in his view, certainty has a religious and mystical value, the condition of which depends on worship.