واگرایی سنّت و مدرنیته در شعر عرفانی عاشورایی قاجار ‏‏(با تکیه بر گنجینة‌‌الاسرار عمّان سامانی)‏

شهرت و عظمت واقعۀ عاشورا ابعاد وسیع و بی‌نظیری داشت و به همین سبب از دیدگاه ذوقی و شهودیِ عرفان به‌دور نماند. پژوهشگران، از بین همة ادوار گوناگون تاریخی، به دورۀ قاجار ازنظر عرفان و تصوّف در شعر آیینیِ تشیّع (شعر عاشورا) کمتر توجه داشته‌اند. در این دوران تاریخی با ورود مظاهر مدرنیته به ایران، در همة ابعاد و جوانب سیاسی، اقتصادی و... با تغییرهای بسیاری روبه‌رو هستیم؛ اما در جامعه‌ای که تاروُپود وجود آن را باورهای دینی تشکیل می‌داد، پذیرش فرهنگ و تمدن مدرن غرب با ویژگی‌های دنیاگرایانۀ آن به‌آسانی ممکن نبود؛ ازاین‌رو شعر عاشورایی با رویکرد عرفان‌مدارانه به مبارزۀ همه‌جانبه با مظاهر مدرنیته در جهان معاصر پرداخت. بازتاب این تقابل را به‌خوبی می‌توان در گنجینة‌‌الاسرار عمّان سامانی دید. این پژوهش به‌شیوۀ توصیفی تحلیلی و بر مبنای داده‌های کتابخانه‌ای صورت گرفته است و به این پرسش پاسخ می‌دهد: تقابل سنت و مظاهر مدرنیتۀ غربی در دوران قاجار و در شعر عرفانی عاشورایی این دوره چگونه نمود یافته است؟ نتایج بیانگر آن است که در این اشعار، وحدت‌گرایی، عشق، توجه به روح جمعی در قیام امام حسین (ع) و مظهر انسان کامل، در تقابل با مظاهر مدرنیتۀ غربی قرار دارد.

Divergence of tradition and modernity in Qajar mystical-Ashura poetry(Relying on the treasure of secrets of Amman Samani)

The fame and greatness of the Ashura event, with its wide and unique dimensions, caused it not to be far from the taste and intuition of mysticism. Among all different historical periods, the Qajar period has received less attention from scholars of mysticism and Sufism in Shiite ritual poetry (Ashura poetry). In this historical period, with the arrival of the manifestations of modernity in Iran, we face many changes in all dimensions and aspects of politics, economics, etc. but it was not easy to accept modern Western culture and civilization with its secularist characteristics in a society whose foundation was based on religious beliefs. Hence, Ashura poetry struggled with the manifestations of modernity in the contemporary world with a mystical approach. The reflection of this opposition can be well seen in Ganjinat AlAsrar of Amman Samani. The present study has been done using a descriptiveanalytical approach based on library data. It answers the question of how the confrontation between the tradition and the manifestations of Western modernity in the Qajar period and in the Ashura mystical poetry of this period has emerged. The results of the study indicate that in these poems, unity, love, and attention to the collective spirit in the uprising of Imam Hussein (AS) as the manifestation of the perfect man are in opposition to the manifestations of Western modernity.