‏«محو در محو و فنا اندر فنا»‏ نقد شبکة مولفه‏های «محو و فنا و نیستی» در غزلیات عطار از دیدگاه زبان‏شناسی ساختارگرا ‏

در این پژوهش با مطالعة غزلیات عطار، فراوانی کاربرد مفاهیم و واژگان «محو»، «فنا»، «نیستی» و... بررسی شده‏ است. موضوع فنا در غزل عطار دارای دایرة واژگانی متعدد و ساخت‏های زبانی در سطح‏های واج، واژه، گروه و جمله و فرم است؛ به‏حدی که اندیشة اصلی و محوری عطار در غزلیات، موضوع فناست؛ این موضوع ذهن و زبان شاعر را سرشار کرده و عناصر زبانی و معنایی بسیاری را در این شبکه جای داده که تاکنون از منظر زبان‏شناسی بررسی نشده است. در این پژوهش به روش اسنادیـکتابخانه‏ای و براساس دیدگاه‏های زبان‏شناسی ساختارگرا، این موضوع برجستة غزل عطار بررسی، دسته‏بندی و تحلیل شده است. عطار در محور هم‏نشینی و تداعی واژگانی، نمادها و تلمیحات و تعبیر‏های بسیاری را به موضوع پربسامد محو و فنای سالک و عاشق اختصاص داده است؛ شناخت این موارد از منظر زبان‏شناسی ساختارگرا دیدگاهی تازه به مخاطب خواهد داد. بنابر نتایج این پژوهش افزون‏بر تقابل‏ها و تضادها، تداعی معنایی و واژگانی، هم‏معنایی، باهم‏آیی اسمی (اسم+ اسم/ اسم + صفت) و... نیز عمیقاً نحو زبان غزل عطار را در بر گرفته است. این شاعر از تداعی آوایی و آوای «ف» نیز غافل نبوده است و از آن برای القای فنا بهره برده است. همچنین بسیار به اسطوره‏های فنا و مرگ‏مشتاقیِ دینی و عرفانی ـ مانند حضرت یحیی (ع)، امام حسین (ع)،ادریس و حسین منصور ـ در زمینة همین شبکة مفهومی اشاره‏ کرده است. اندیشة فنا چنان در فکر عطار نفوذ داشته که زبان غزلش سرشار از عناصر متعدد زبانی در این باره است و فرم و ساختار شبکه‏ای غزل، در بیشتر غزلیات، مرهون نظام‏مندی همین تمهیدات ساختارساز است.