ساختار، ویژگی ها و کارکردهای ژانر طبقات الصوفیه با تاکید بر طبقات الصوفیة سُلمی و خواجه عبدالله انصاری

مجموعه میراث گران بهای ادبیات عرفانی را، با وجود تنوع مضامین و موضوعات، می توان در دسته بندی کلیِ متون تفسیری و آثار تعلیمی و شرح حال نویسی طبقه بندی کرد. این آثار ازنظر موضوعی همپای نمونه های غیرعرفانی خود حرکت کرده است؛ اما شیوه و سبک صوفیه در ورود به این موضوعات همواره ویژة خود بوده و » طبقات الصوفیه « است. این پژوهش برای شناسایی شاخه ای از مجموعه تذکره نویسی عرفانی با عنوان متون تبیین جایگاه ژانریک این آثار انجام شده است. بررسی سیر تاریخی طبقات نویسی و به ویژه طبقات الصوفیه نگاری و ارزیابی نمونه های موجود نشان می دهد که می توان دو اثر طبقات الصوفیة ابوعبدالرحمن سلمی نیشابوری و طبقات الصوفیة خواجه عبدالله انصاری را به ترتیب کامل ترین و بهترین نمونه ها در این گونة ادبی عرفانی دانست. همچنین با مقایسة اجمالی طبقات الصوفیه با گونه های مختلف ژانر تاریخ نگاری و تذکره های عرفانی و مطالعة ویژگی های نمونه های برتر می توان فهمید جنبة ثبت و ضبط وقایع، طبقا ت الصوفیه را به تاریخ نگاری منسوب می کند و ویژگی شرح حال افراد، آن را به تذکره نویسی پیوند می دهد؛ اما ساختار ویژة طبقات الصوفیه و رسالت طبقه بندی دوره های عرفانی به همراه کارکردهای متعددِ این گونة خاص مانند ارشاد و تعلیم صوفیه، انتقال ارزش ها و باورهای اجتماعی و فرهنگی دوره های مختلف، بیان آداب و رسوم اجتماعی و فرقه ای و غیره اهمیتی بالاتر از ثبت وقایع و شرح حال نویسی داشته است. این ویژگی ها به اندازه ای بااهمیت و خاص است که طبقات الصوفیه را ژانری مستقل در حوزة ادبیات عرفانی معرفی می کند.