بررسی آثار تجلّی صفات جمالی و جلالی خدا در سالک از دیدگاه روزبهان بقلی

صفات خداوند به دو دستۀ جمالی و جلالی تقسیم می‌شود که به‌ترتیب دربردارندۀ لطف و قهر الهی است. تجلی هریک از این صفات در قلب عارف باعث ایجاد آثاری در ذهن و زبان و رفتار او می‌شود. در این مقاله به تبیین این آثار در عارف و اهمیت و مراتب و ترتیب آنها، مقدمات و نتایج آن و دایرۀ واژگانی به‌کاررفته دربارة هریک از آنها در نوشته‌های روزبهان بقلی پرداخته می‌شود. هدف از این مقاله کمک به شناخت مشرب عرفانی عارف بزرگ قرن ششم، روزبهان بقلی است. روش گردآوری داده‌ها کتابخانه‌ای و روش تحقیق از نوع توصیفی ـ تحلیلی است. ارائۀ تعریف‌ها و تحلیل‌های روزبهان دربارۀ «خوف و رجا»، «قبض و بسط»، «هیبت و انس»، بیان مراتب آن و واژگانی که روزبهان در ارتباط با آنها آورده و اهمیت هریک از آنها نزد وی از نوآوری‌های این پژوهش است. در نظر این عارف سنت اول عرفانی، خوف در ابتدای راه برای سالک لازم است؛ اما پس از آن در مرحلۀ رجا می‌تواند به معبود دست یابد. او «قبض و بسط» را مرتبۀ بعد از «خوف و رجا» و «هیبت و انس» را مرتبۀ پس از «قبض و بسط» می‌داند. قبض را به سه نوع تقسیم می‌کند و انس را مقام سالک در مرحلۀ مشاهدۀ جمال می‌داند. واژگانی که روزبهان در ارتباط با صفات جلالی به کار می‌برد، عبارت است از: قهر، خوف، قبض، هیبت، ازل؛ همچنین واژگان به‌کاررفته در ارتباط با صفات جمالی عبارت‌اند از: لطف، رجا، بسط، انس، ابد، مشاهده، عشق.