زبان حال ابلیس در بیتی از حافظ

من ملک بودم و فردوس برین جایم بود آدم آورد در این دیر خراب‌آبادم با خواندن دقیقِ این بیتِ مشهور حافظ، این پرسش برای بیشتر خوانندگان یا شنوندگان پیش می‌آید که «منِ» گویندۀ بیت کیست که خود را فرشته‌ای فردوس‌نشین نامیده و آدم (ع) را مسببِ هبوط خود در این دنیا دانسته است؟ شارحان و محققان هفت نظر مختلف در این باره مطرح کرده‌اند که از آن میان تفسیرِ بیت به زبان حال فرزندان آدم (نوعِ بشر) یا روح انسان معروف‌تر و پذیرفته‌تر است؛ اما با دقت در ساختارِ معناییِ مصراعِ اول که گوینده خود را «مَلَک» خوانده و منطقِ نحویِ بیت که گویندۀ مصراع نخست، اول‌شخصِ مفرد و فاعلِ مصراع دوم، سوم‌شخص مفرد است که باعثِ تنزّلِ «من/ گویندۀ» بیت شده است گمان دیگری به نظر می‌رسد و آن اینکه احتمالاً بیت از زبان ابلیس است و به ماجرای سجده‌نکردن او بر حضرت آدم (ع) و اخراج از بهشت و افتادنش در جهانِ فرودین اشاره دارد. با این تفسیرِ پیشنهادی، بیت حافظ نیز از شواهدِ ابلیس‌ستایی در ادب فارسی و از نمونه‌هایی است که به زبان حالِ شِکوه‌آلودِ این فرشته دربارۀ قُرب و مقامِ نخستین و طرد و فراقِ او اشاره دارد.