استعاره مفهومی عشق و خوشه‌های معنایی مرتبط با آن در تذکره‌الاولیای عطار

استعاره پیش از پیدایش زبان‌شناسی شناختی، بیشتر رویکردی برای زیبایی‌آفرینی و روشی برای ابداع‌های هنری بود؛ اما با طرح نظریه استعاره مفهومی، استعاره ابزاری برای تفکر و اندیشه به شمار رفت که در سراسر زندگی بشر جریان دارد و بسیاری از مفاهیم انتزاعی به کمک آن مفهوم‌سازی می‌شود. استعاره‌های مربوط به احساسات، به‌ویژه استعاره عشق، در متون ادبی از فراوانی بسیاری برخوردار است. این مقاله به بررسی استعاره مفهومی عشق و خوشه‌های معنایی مرتبط با آن در تذکره‌الاولیاء می‌پردازد. مبنای نظری این مقاله دستور زبان‌شناختی و نظریه لیکاف و جانسون درباره استعاره، همچنین معیار طبقه‌بندی استعاره مفهومی عشق، دسته‌بندی افراشی و حسامی (1392) بوده است. با بررسی توصیفی همه انواع استعاره‌ها و استخراج نگاشت‌های مرتبط با آن این نتیجه به دست آمد که عطار در تذکره‌الاولیاء برای مفهوم‌سازی عشق از حوزه‌های ملموس مکان‌ها، مفاهیم عینی، جانداران و برخی مفاهیم ذهنی برای حوزه مبدا بهره برده است. تحلیل آماری استعاره مفهومی عشق نشان می‌دهد از 166 استعاره یافت‌شده بیشترین فراوانی به‌ترتیب مربوط به استعاره‌های شیءبنیاد و استعاره ساختاربنیاد است. این دو نوع استعاره درمجموع 45/43 درصد از کل استعاره‌های به‌کاررفته را در بر می‌گیرد. استعاره جهتی ازنظر کاربرد در رتبه سوم و استعاره جانداربنیاد و ذهنی ‌به‌ ذهنی در رتبه‌های بعدی قرار دارد. در تذکره‌الاولیاء به‌ترتیب کمترین استفاده به استعاره تصویری (1 عدد) و استعاره حس‌بنیاد (2 عدد) اختصاص دارد. همچنین استعاره عینی ‌به عینی در زمینه مفهوم تحقیق‌شده به‌ کار نرفته است.