تاریخ‌گذاری سوره حج (درنگی در مکی یا مدنی بودن سوره و نقش آن در تفسیر)

سوره حج از جمله سوره‌هایی است که محققان درباره زمان نزول و مکی یا مدنی بودن آن اختلاف دارند. پیدایش این اختلاف، متاثر از مطالب سوره و روایات ترتیب نزول است. با این همه، بیشتر روایات ترتیب نزول، به نزول سوره حج در مدینه دلالت دارند. در این میان، قول مشهور مفسران، مکی بودن و قول جمهور آنان، آمیخته‌ای از مکی و مدنی بودن را نشان می‌دهد؛ چنان‌که بیشتر روایات سبب نزول، بر مدنی بودن تاکید می‌کنند و ضوابط و خصایص سوره‌های مکی و مدنی نیز بیشتر مدنی بودن این سوره را نشان می‌دهند. به هر حال در مقاله حاضر، با جمع روایات و سخنان گوناگون و تحلیل و نقد آنها، مدنی بودن سوره حج را مدلل کرده و به تاریخ‌گذاری صحیح آن دست یافته‌ایم؛ امری که با روشن ساختن تاریخ و فضای نزول سوره، به تفسیر و شناخت درست و دقیق مضامین آن و برگزیدن و اعتبار دادن به روایات و اقوال راویان و عالمان و مفسران در مباحث مختلف و مرتبط با سوره، همانند مکی یا مدنی بودن، ترتیب نزول، فضایل، اسباب نزول، آیات احکام و... و کنار گذاشتن نقل‌ها و نظرهای ناصواب و اظهار نظر درست، کمک خواهد کرد.