بازخوانی انسجام متن قرآن در پرتو نظریه نظم متقارن (با تاکید بر دیدگاه میشل کویپرس)

مقاله حاضر پس از ارایه گزارشی مختصر در باب رویکردهای سنتی و معاصر به مساله نظم قرآن، با درپیش گرفتن روش توصیفی ـ تحلیلی، به بررسی رویکرد «میشل کویپرس»، قرآن‌پژوه بلژیکی معاصر خواهد پرداخت. وی با تکیه بر نظریه نظم متقارن که خود ریشه در بلاغت سامی دارد، به تحلیل بلاغی متن قرآن می‌پردازد. اندیشه نظم متقارن نشان خواهد داد که متن قرآن منسجم است و هر آیه درست همانجایی از متن که باید، قرار گرفته است. بنا به این نظریه، تکرارهای متن نه تنها عامل انسجام‌بخش آن هستند، بلکه کارکرد تفسیری نیز دارند. در این مقاله، نخست با معرفی مفاهیم نظری بلاغت سامی نشان خواهیم داد که بلاغت در این نظریه، «فنّ تالیف کلام» است و نه صرفاً «فنّ تزیین کلام». پس از آن با ارایه نظم کامل سوره قارعه و با تمرکز بر تحلیل بلاغیِ کویپرس از مقطعی از سوره مایده، میزان کارآمدی این روش در اثبات انسجام متن قرآن و نیز کارکرد آن در تفسیر متن تبیین می‌شود. خواهیم دید که این روش هرگز یک هدف زیبایی‌شناختی صِرف ندارد و آن‌چنان که در ابتدای امر به نظر می‌رسد، انتزاعی نیست، بلکه با زبان‌شناسی متن قرابت بسیار دارد و شاخص‌های تالیفی آن با ابزارهای انسجام در زبان‌شناسی نظام‌مند ـ نقش‌گرا به شکل معناداری همگرایی دارد.