واکاوی مفهوم «معاشرت به معروف» در آیه 19 سوره نساء و نقش آن در تکالیف حقوقی زوجین

منبع اصلی قاعده معروف «معاشرت به معروف»، امر قرآنیِ «و عاشروهنّ بالمعروف» است. با تحلیل واژگانی «معروف» پی می‌بریم که مراد از امر مذکور، معاشرت به نحو متعارف است، نه حسن معاشرت به‌معنای معاشرت با صفا و صمیمیت. آنچه این برداشت را تایید می‌کند، تقابلی است که در قرآن میان رفتار به معروف و رفتار ضراری برقرار شده است. نویسندگان قواعد فقه برای ضرار دو تعریف عمده بیان کرده‌اند. برخی آن را به همان معنای ضرر، و برخی دیگر ضرار را به‌معنای ضیق و حرج ترجمه نموده‌اند. نتیجه این استنباط آن است که در زندگی زناشویی، ایجاد ضمانت اجرایی و مسوولیت حقوقی ترک معاشرت به معروف، مشروط به معاشرت غیرمتعارف یا همان معاشرت ضراری است. در نتیجه، بر خلاف تعریفی که حقوقدانان از حسن معاشرت ارائه نموده‌ و آن را به‌معنای مهربانی و صمیمیت در خانواده دانسته‌اند، به اطلاق خود دارای ضمانت نمی‌باشد؛ مگر اینکه ترک حسن معاشرت به نشوز زوجین یا رفتار ضرری منتهی شود. این پژوهش، با هدف ارائه تعریفی جدید از قاعده معروف، پس از گردآوری منابع به شیوه کتابخانه‌ای، با روش توصیفی، به تحلیل مفهومی داده‌ها پرداخته است.

delving into the concept of consorting in an honorable manner in verse 19 of sūrat al-nisā’ and its role in the legal duties of couples

the main source of the well-known rule consorting in an honorable manner is the qur’anic command, wa ‘āshirūhunna bi al-ma‘rūf (consort with them in an honorable manner). with the lexical analysis of the term ma’rūf we find that the meaning of the mentioned command is consorting in a conventional way, not good socializing in the sense of socializing with purity and sincerity. what confirms this view is the contrast established in the qur’an between honorable manner and harmful (ḍirārī) manner. the authors of jurisprudence rulings have given two main definitions for ḍirār. some have translated it with the same meaning as harm, and others have translated it as harm and restrain (ḍīq) and constriction (ḥaraj). the result of this inference is that in married life, the creation of an executive guarantee and the legal responsibility of abandoning a “consorting in an honorable manner” is conditional on an unconventional consorting or ḍirārī consorting. as a result, contrary to the definition of honorable consorting provided by jurists and considering it to mean kindness and intimacy in the family, it does not have a guarantee in its application; unless abandoning the good company leads to marital ill-conduct or harmful behavior. this research, with the aim of providing a new definition of the ma‘rūf rule, after collecting the sources in a library manner, has analyzed the data conceptually with a descriptive method.