بررسی تطبیقی رویکرد عقلی در تفاسیر المنار و المیزان

اعتبار عقل و اعتماد بر آن در فهم کلام و کشف مراد الهی در ادوار مختلف سکه رایج مفسران بوده است، اما در قرن چهاردهم بی‌شک بارزه تفاسیر، کاربرد عقل و تکیه بر آن است. المنار و المیزان به‌عنوان مهم‌ترین تفاسیر قرن اخیر در ضمن گرایش به مسائل اجتماع، عقل‌گرایی را در تفسیر قرآن پیگیری کرده‌اند؛ با این تفاوت که المنار عقل را به‌عنوان منبع خود در تفسیر برگزیده، اما المیزان ظواهر دینی و فهم دین را که متوقف بر ظهور لفظ هستند، مستند به حکم عقل دانسته، ولی در تفسیر، به منبعیت قرآن برای تفسیر خود قائل بوده و عقل را به‌عنوان ابزاری برای فهم قرآن می‌داند. در این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی، با بررسی دو تفسیر المیزان و المنار، به بررسی تطبیقی عقل‌گرایی در نظر این دو مفسر تمرکز نموده و مختصات عقل را از این نظرگاه مقایسه خواهیم کرد. حاصل آنکه عقل در المنار به‌عنوان اﺑﺰاری ﺑﺮای هماهنگ‌کردن اﺣﻜﺎم و ﻣﻌﺎرف دﻳﻨﻲ ﺑﺎ ﻣﻘﺘﻀیات زﻣﺎن ﺑﻪ‌ﻛﺎر بسته شده و ریشه در تجربه‌گرایی دارد، درحالی‌که علامه طباطبایی با تخطئه عقل‌گرایی تجربی، حرکت عقل ابزاری در مسیر فطرت سالم را لازمه تمییز و تشخیص درست حق از باطل معرفی می‌نماید.

a comparative study of the rational approach in the tafsīrs of al-manār and al-mīzān

the validity of intellect and trusting it in understanding the divine word and unveiling the divine intention has been common among the interpreters in different eras; however, in the 14th century, the application of reason and relying on it has been the distinguished feature of interpretations. al-manār and al-mīzān, as the most important interpretations of the last century, have pursued rationalism in the interpretation of the qur’an, while inclining toward social issues. nevertheless, the difference is that al-manār has chosen intellect as its source in interpretation; whereas al-mīzān has considered the religious exteriors and understanding of religion, based on literal manifestation, to be relied on the dictates of intellect; but in the interpretation, it believes in the qur’an as a source for its interpretation and considers intellect as a tool for understanding the qur’an. in this research, we will focus on the comparative study of rationalism in the opinions of these two commentators by examining the two interpretations of al-mīzān and al-manār, using a descriptive and analytical method, and we will compare the features of intellect from this point of view. as a result, intellect in al-manār is used as a tool to coordinate religious rulings and knowledge with the requirements of the time and has its roots in empiricism, while allama tabataba’i, with the denigration of experimental rationalism, introduced the movement of instrumental intellect on the path of healthy nature as a requirement for differentiating and distinguishing right from wrong.