تحلیل محتوای کیفی مضامین اجتماعی در سوره حجرات

توجه و دستیابی به نظریات جدید از متن قرآن همیشه مورد توجه قرآن‌پژوهان بوده است. یکی از راه‌هایی که در این مسیر می‌تواند کاربرد موثری داشته باشد، استفاده دقیق و مبتنی بر قواعد علمی از روش‌های نوین تحقیق است. تحلیل محتوای کیفی یکی از روش‌هایی است که به موازات اقبال گسترده در فضای مطالعاتی جهانی، در دهه اخیر نیز مورد توجه محققان قرآنی قرار گرفته است. در این پژوهش برای فهم و دستیابی به مضامین اجتماعی سوره حجرات از این روش استفاده کرده‌ایم. مبتنی بر یافته‌های تحقیق، مقوله مرکزی به‌دست آمده از مجموع مضامین استنباط شده در این سوره، بر محور «زمینه‌های رشد اجتماعی در جامعه مومنان» بوده است. خداوند در این سوره به بیان نوعی نظام هنجاری برای مناسبات اجتماعی میان مومنان و پیامبر به‌عنوان پیشوای الهی مردم از یک سو، و خود افراد در جامعه از سوی دیگر، و همچنین خطراتی که می‌تواند انسجام میان آنها را به خطر بیندازد، می‌پردازد. مجموعه عوامل و موانعی که در تحقیق برای رشد جامعه مومنان به‌دست آمده است، تصویری کلی از ویژگی‌های جامعه مطلوب و به‌خصوص نقش آداب و اخلاق در این نظام را نشان می‌دهد. همچنین در این سوره به حاکمیت «رابطه برادرانه» به‌عنوان نوع خاصی از رابطه اجتماعی در تعاملات میان مومنان تاکید می‌شود.

qualitative content analysis of social themes in sūrat al-ḥujarāt

attention and access to new theories from the text of the qur’an has always been the focus of qur’an researchers. one of the ways that can be used effectively in this direction is the accurate use of new research methods based on scientific rules. qualitative content analysis is one of the methods that has been considered by qur’anic scholars in the last decade along with its widespread popularity in the study circles around the world. in this research, we have used this method to understand and obtain the social themes of sūrat al-ḥujarāt. based on the research findings, the central category obtained from all the themes inferred in this sūra has been pivoted around “the fields of social development in the community of believers.” in this surah, god expresses a kind of normative system for social relations between the believers and the prophet as the divine leader of the people on the one hand, and the individuals in society on the other, as well as the dangers that can jeopardize the cohesion between them. the collection of factors and obstacles that have been obtained in the research for the growth of the community of faithful displays a general picture of the characteristics of the desired society and especially the role of etiquette and ethics in this system. this sūra also emphasizes the rule of “brotherly relationship” as a special type of social relationship in the interactions among the faithful.