کشف دلالت‌های اجتماعی سیاسی سوره نمل با روش تحلیل محتوای کیفی

تحلیل محتوای کیفی از جمله روش‌هایی است که قابلیت استنتاج مباحث جدید از قرآن را فراهم می‌کند. در این مقاله سوره نمل با روش تحلیل مضمون که یکی از شیوه‌های تحلیل محتوای کیفی است، بررسی و تبیین گردید. در این تحلیل آیاتی که از انسجام مفهومی و معنای خاصی برخوردار بودند، به‌وسیله نرم‌افزار maxqda در شبکه مضامین تجزیه و تحلیل گردید. هدف از این اقدام، دستیابی به دلالت‌های اجتماعی سیاسی سوره مبارکه نمل است. در نهایت با به‌دست آوردن چهل مضمون پایه از آیات مورد نظر، دوازده مضمون سازمان‌دهنده ساخته شد که عبارت‌اند از: سرکشی دشمن قدرتمند، نزاع دائمی حق و باطل، توطئه و تهدید دائمی دشمن، نیازمندی جبهه حق به قدرت، شناخت نقاط قوت و ضعف، بسیج تمام منابع قدرت، شایستگی رهبر، ضرورت مانور قدرت، یقین به عنایت خدا نسبت به جبهه حق، یقین به نابودی ظلم و باطل، علم و دانش به‌مثابه قدرت، توجه به آثار جانبی قدرت. در گام بعدی مضامین مذکور به سه مضمون فراگیر «ضرورت کسب قدرت برای گسترش حق»، «دانش استفاده از قدرت برای گسترش حق» و «شناخت شوونات حق و قدرت» تبدیل گردید. در پایان این نتیجه محقق گردید که مضمون نهایی سوره نمل عبارت است از «ضرورت کسب قدرت علمی و اجتماعی برای گسترش حقایق دینی در جامعه بشری».

Discovering the SocialPolitical Implications of Chapter Naml Using a Content Analysis Method

Content Analysis is one of the methods suitable for inferring new issues in the Qur’ān. In this paper, chapter Naml of the Holy Qur’ān has been studied using the content analysis method as one of the methods for qualitative content analysis. The objective to take such a measurement is to reach the political and social implications of chapter Naml. In the analysis of these verses with special meaning and conceptual coherence, the software MAXQDA was used as an instrumentation for analyzing the content network. Ultimately, forty basic issues were extracted from the studied verses twelve of which are the organizing content issues including: turbulence of powerful enemies, continuous battles of the true and the wrong, the enemy’s perpetual menace and conspiracy, the need of the right front to power, getting to know the weakness and strengths, equipping and mobilizing all the resources of power, leadership qualification, the necessity of power maneuver, certainty of God’s favor to the right front, certainty to the destruction of the transgression and wrong, knowledge as an instance of power, and noticing the side effects of power. In the next step, all these contents were categorized under three comprehensive ones as “the necessity to seizure and to spread the right”, “the knowledge of using power for spreading the right”, and “knowing the position of the right and power”. The researchers concluded that the ultimate content of Naml chapter is “the necessity of seizing scientific and social power to preach and spread religious truths in human society”.