امکان‌سنجی نهاد «معافیت از مجازات» در ارتباط با محکومان بیمار در فقه امامیه و حقوق ایران

بسیاری از محکومان کیفری قبل از اجرای مجازات و یا در زمان تحمل کیفر مبتلابه بیماری می‌شوند و ادعا می‌کنند که توان ‌تحمل ‌کیفر را ندارند. ماده 502 قانون آئین دادرسی کیفری مصوب 1392 بیماری جسمی‌ و‌ روانی محکوم‌علیه را به‌عنوان معیار عدم‌ تحمل‌ کیفر پیش‌بینی کرده است. بیشترین حمایت قانونی در نظر گرفته‌شده در این ماده، تبدیل مجازات محکومان بیمار در جرائم تعزیری است. تعیین نهاد معافیت از مجازات در قانون‌ مجازات ‌اسلامی با احراز جهات قانونی دارای سابقه است. لیکن، سازوکار معافیت ‌از مجازات در مرحله اجرای حکم و به دلیل بیماری محکوم‌علیه پیش‌بینی‌نشده است. برخی از موازین و الزامات حقوق بشری بر منع اجرای مجازات محکومان بیمار تاکید دارند. باوجود ضرورت معافیت محکومان بیمار از مجازات و عدم ‌پیش‌بینی آن از سوی قانون‌گذار، تاکنون هیچ‌گونه پژوهشی در این خصوص صورت ‌نگرفته است. به همین دلیل، در این مقاله با تحلیل مبانی فقهی و حقوقی عدم‌ تحمل‌ کیفر و نیز با توجه به اهداف مجازات‌ها در حقوق کیفری اسلام، امکان یا عدم ‌امکان به‌کارگیری نهاد معافیت از مجازات محکومان بیمار را در حدود، قصاص، دیات و تعزیرات بررسی می‌کنیم. نتیجه این‌که حداقل در خصوص جنون و بیماری‌های ‌سخت‌درمان و علاج ناپذیر در ‌محکومیت بعضی از مجازات‌ها امکان معافیت‌ از ‌مجازات وجود دارد و پیش‌بینی این موضوع در ماده 502 قانون آئین ‌دادرسی‌ کیفری در کنار تبدیل مجازات ضروری است.

feasibility of the institution of immunity from punishment in connection with sick convicts in iranian jurisprudence and law.

many criminal convicts get sick before the execution of the punishment or during the punishment and claim that they cannot bear the punishment. article 502 of the criminal procedure law approved in 2012 foresees the physical and mental illness of the convicted person as a criterion for not tolerating punishment. the most legal protection considered in this article is to convert the punishment of sick convicts into punishment crimes. determining the institution of exemption from punishment in the islamic penal code has a history with the establishment of legal grounds. however, the mechanism of exemption from punishment is not foreseen at the stage of execution of the sentence due to the illness of the convicted person. some standards and requirements of human rights emphasize the prohibition of execution of punishment for sick convicts. despite the necessity of exempting sick convicts from punishment and the lack of provision by the legislator, no research has been done in this regard so far. for this reason, in this article, by analyzing the jurisprudential and legal foundations of impunity and also considering the goals of punishments in islamic criminal law, we will examine the possibility or impossibility of using the institution of exemption from punishment for sick convicts in the context of punishment, retribution, key words: criminal, physical and mental illness, impunity, hard-to-treat and incurable diseases and punishment. the result is that at least in the case of insanity and difficult-to-treat and incurable diseases, it is possible to be exempted from punishment in the sentencing of some punishments, and it is necessary to foresee this issue in article 502 of the criminal procedure law along with the conversion of the punishment.