تحلیل موجّهات خودکشی از منظر فقه امامیه و حقوق کیفری ایران

در حرمت خودکشی به اقتضای حکم اولیه شرعی تردیدی نیست. این حکم مستظهر به آیات و روایات بسیاری بوده و بر آن ادعای اجماع نیز شده است. مع‌الوصف مواردی را می‌توان برشمرد که مبادرت به خودکشی نه به‌دلایل و انگیزه‌های معمول بلکه در نتیجه قرار گرفتن فرد در موقعیت‌های خاص صورت می‌پذیرد. مواردی همچون خودکشی در مقام اجرای مجازات، خودکشی ناشی از هیجان و وحشت، خودکشی به‌دلیل بزه‌دیدگی، خودکشی جهت حفظ ناموس، خودکشی‌های مرتبط با شکنجه و خودکشی جهت حفظ منافع عالیه را نمی‌توان همچون سایر انواع خودکشی‌ها دانست. در اینجا تحقق مفهوم خودکشی و قبول آثار آن، با تردید رو‌به‌رو است. چنانچه مبادرت به خودکشی در نتیجه زوال اراده واقعی و یا حتی حکمی قربانی بوده باشد، آثار فقهی و حقوقی خودکشی منتفی بوده و عامل زوال اراده ضامن نتیجه خواهد بود. فقها در جواز خودکشی در نتیجه اضطرار اختلاف دارند. برخی جریان اضطرار را در مادون نفس دانسته و برخی این قاعده را حاکم و وارد بر تمامی ادله حرمت و از جمله خودکشی می‌دانند. نگارنده به همین نظر اخیر ملتزم است. در خصوص خودکشی جهت حفظ منافع عالیه، چنانچه منفعت مزبور، حفط اسلام و حکومت اسلامی باشد، در تزاحم دو حکم حرمت (خودکشی و افشای اسرار) با رعایت قاعده تقدم اهم بر مهم، مبادرت به خودکشی جایز خواهد بود.

Justifications for Commiting Suicide in Viewpoints of Criminal Law and Jurisprudence

There is no doubt that suicide is forbidden in Shariat. It is based on many verses and traditions and has been claimed by consensus. However, there may be cases where suicides occur not because of the usual motives but as a result of the person being placed under specific situations. Suicides in the form of punishment, or committing it due to excitement and panic, being the victim, preserving chastity, torturerelated suicide and also for the sake of superior interests cannot be regarded as other types of suicide. Here the concept of suicide and its implications is beyond doubt. If the suicide committed as a result of absence of intention, the legal and juridical effects of suicide would be eliminated and the cause of it would be responsible. Jurists have different views on suicides due to necessity. Some consider the necessity applicable but for homicide and some consider this rule to be applicable to all, including suicide. The author believes in the latter. In the case of suicide for the sake of supreme interest, if the benefit is Islam and Islamic Government, suicide will be permitted in the enclosure of two injunctions (suicide and disclosure of secrets) with regard to the principle of the most important.