مبانی فقهی جبران خسارت از سوی حکومت در خطای قاضی

در جایی که صدور حکم از سوی قاضی، خطا باشد، فقیهان امامیه در خصوص مسوولیت قاضی، مسوولیت بیت المال یا عدم ضمان، اختلاف نظر دارند. از آنجا که منشا خطای قاضی متفاوت است، حکم به مسوولیت یا عدم آن در همه حالت ها یکسان نیست. اگر منشا خطا، فسق بینه باشد؛ بدین گونه که قاضی پس از شهادت و صدور حکم، متوجه فاسق بودن بینه شود، چهار نظریه ارائه شده و نظر برگزیده، ضمان بیت المال با استناد به قاعده احترام خون مسلمان است. همچنین اگر منشا خطا، قصور قاضی در موضوع یا تطبیق حکم بر موضوع باشد، بیت المال ضامن خواهد بود، برخلاف جایی که قاضی در حکم قصور کند که خود او ضامن است. مشهور فقهای امامیه حکم ضمان را به غیر محکوم علیه نیز تعمیم داده اند. خطای جلاد در اجرای حکم قاضی نیز اگر به واسطه خطای قاضی باشد، همانند خطای خود قاضی است. در دعاوی مالی با تحقق خطا در صورتی که عین باقی باشد، به صاحب اصلی مسترد می گردد و در صورت تلف عین، اگر قبل از قبض محکوم علیه، عین به دست قاضی نرسیده باشد، ضمان بر عهده تالف است وگرنه ضمان به واسطه تعاقب ایدی بر عهده هر دو آنها خواهد بود.