ماهیت پیشرفت اسلامی و لوازم تحلیلی آن

مفهوم اصطلاحی پیشرفت اسلامی به معنای تحصیل اهداف ذومراتب نظام های اسلامی است. براین اساس می توانیم به تحلیل مقوله پیشرفت و تبیین مبانی و لوازم این مفهوم از دیدگاه منابع اسلامی بپردازیم. بدین منظور عناوینی همچون مبدا پیشرفت، موضوع پیشرفت، هدف پیشرفت، مسافت پیشرفت، فاعل پیشرفت و فعل پیشرفت را از نگاه اندیشه اسلامی کانون بحث قرار داده ایم. موضوع مقاله، پیشرفت انسان و به تبع آن جامعه اسلامی است؛ از این جهت می توانیم پیشرفت اسلامی را انسان محور بدانیم. مبدا پیشرفت همان وضعیت موجود است که از دیدگاه اسلامی ضدارزش به شمار می آید. منتها و یا غایت پیشرفت هم اهداف ذومراتب نظام های اسلامی به شمار می روند. اهداف اسلامی اهدافی جامع و متلایم با یکدیگرند. غایت پیشرفت اسلامی، حرکت استکمالی فرد و اجتماع در اسما و صفات کمالی حضرت حق است. به همین جهت، مسافت پیشرفت هم اسما و صفات الهی خواهد بود. فاعل پیشرفت در درجه اول مقام ولایت الهی خداوند سبحان و به تبع او مقام ولایت انبیا و اولیا و عموم افراد جامعه اسلامی هستند؛ از این جهت پیشرفت اسلامی مبتنی بر اصل ولایت تبیین می شود. فعل پیشرفت هم تحقق نظام اسلامی خواهد بود. در واقع تحقق نظام های اسلامی فعلی است که علت تامه پیشرفت اسلامی به شمار می رود.