علیّت ارسطویی یا تبیین ارسطویی

فلاسفه علم در عصر حاضر معتقدند کلمه علت (cause) که در ترجمه‏های آثار ارسطو وجود دارد اشتباه است و هیچ‏گاه منظور ارسطو از معادل یونانی این کلمه (aitia, aition)، آن چیزی نبوده که فلاسفه اسلامی و بعد، فلاسفه مدرسی می‏فهمیدند و واژه علت یا causeرا به‏جای آن برگزیده‏اند. به اعتقاد آنها ارسطو تنها به فکر تبیین چگونگی پیدایش پدیده‏های عالم بوده و کاری به علل فراطبیعی پیدایش این پدیده‏ها نداشته است؛ ازاین‏رو علت نزد او چیزی جز تبیین نبوده است و علل چهارگانه، تبیین‏های چهارگانه‏ای هستند که ارسطو از آنها استفاده می‏کند تا پیدایش، حرکت و دگرگونی را تبیین کند. این دسته از فلاسفه با تغییر اصطلاح علت به تبیین درصدد اصلاح سو فهم‏های حاصل از اندیشه ارسطو هستند. با بررسی آثار ارسطو و نیز نواقصی که در نظریه تبیین وجود دارد به‏خوبی می‏توان نادرستی سخن فلاسفه علم را ثابت کرد و نشان داد که ارسطو نه‏تنها به تحلیل چگونگی پیدایش نظر داشته است، چرایی پیدایش نیز برایش بسیار مهم بوده است.