معیاری برای تمایز مواد ثلاث منطقی از وجوب و امکان فلسفی

چهار نظریه برای بحث در باب لزوم تمایز یا عدم تمایز مواد ثلاث در منطق و فلسفه مطرح شده که برخی اساسا هرگونه تمایزی را برای مواد ثلاث انکار، و برخی دیگر حیطه‏های کاربرد مواد ثلاث را تعیین می‏کنند. گروه سوم نیز این تمایز را لازم دانسته، معیاری پیشنهاد می‏کنند. این مقاله درصدد است که با طرح نظریه پنجم، برای حل دو مسیله راهی بجوید: نخست آنکه چرا باید میان مواد ثلاث در منطق و وجوب و امکان در فلسفه تمایزی قایل شد؟ دوم آنکه معیار این تمایز در منطق و فلسفه چیست؟ در پاسخ به مسیله نخست آمده است که بر برهان‏های مابعدالطبیعی مانند برهان وجودی، وجوب و امکان و صدیقین اشکال‏های مهمی ازجمله اشکال‏های هیوم و کانت وارد شده است. راه رهایی از این اشکال‏ها تمایز مواد ثلاث منطقی از وجوب و امکان فلسفی است. در پاسخ به مسیله دوم اثبات شده است که معیار مواد ثلاث در منطق بدین صورت است که هر قضیه‏ای که محمول آن ذات یا یکی از ذاتیات یا یکی از لوازم ذات موضوع آن باشد، واجب است. هر قضیه‏ای که محمول آن نقیض ذات یا نقیض یکی از ذاتیات یا نقیض یکی از لوازم ذات موضوع آن باشد، ممتنع است؛ و هر قضیه‏ای که محمول آن امری غیر از ذات و نقیض ذات و غیر از یکی از ذاتیات و نقیض یکی از ذاتیات باشد یا غیر از یکی از لوازم ذات و نقیض یکی از لوازم ذات موضوع باشد، ممکن است؛ اما معیار وجوب و امکان در فلسفه، بی‏نیازی از علت برای وجوب، و نیازمندی به علت برای امکان دانسته شده است. ازآنجاکه تحلیل فلاسفه از علیت متفاوت است، در این بحث تحلیل ابن‏سینا و صدرالمتالهین در باب این معیار تمایز بررسی شده است.