تاملی در یک نقد

محقق دوانی «موجود بودن» به‏معنای «تحقق عینی داشتن» را منحصر در ذات حضرت حق‏تعالی، و ماسوی‏اللّه را منسوب به حق می‏داند و با این حساب، مجعول در نظر وی ماهیت است. ملّاصدرا مبنا و بنای او را نقد کرده است. با این‏همه به نظر می‏رسد نظریه محقق دوانی با نظریه نهایی ملّاصدرا در باب توحید حق یکی است و مطالب محقق دوانی پذیرای تفسیر صحیح است؛ زیرا با قبول وحدت شخصی وجود، جعل به وجود تعلق نمی‏گیرد، بلکه ماهیات ظهور می‏یابند و ماسوی‏اللّه ظهورات حق‏تعالی هستند و همه منسوب به حضرت حق‏اند و اصالت ماهیت یعنی مجعول ماهیت است، نه اینکه ماهیات تحقق عینی خارجی دارند در کنار وجود حق.