حقیقت ادراک حسی از دیدگاه علّامه طباطبایی

علّامه طباطبایی در اصول فلسفه و روش ریالیسم، برای نشان دادن ارزش ادراکات و خارج‏نمایی مفاهیم کلی کوشیده است تا آنها را از طریق ادراک حسی مربوط به واقعیت‏های عینی نشان دهد و ازاین‏رو تحلیلی از ادراک حسی به دست داده است. در نظر او ادراک حسی حاصل تاثیر محسوس عینی بر اندام قوه حسی و تشکیل پدیده‏ای مادی در آن است. این پدیده مادی معلوم به علم حضوری است و سبب حصول صورت حسی در حاس و شکل‏گیری ادراک حسی است؛ اما او در بدایه الحکمه و نهایه الحکمه تاثیر محسوس بر اندام حسی و فعل و انفعالات مادی به وجود آمده در آن را علت معدّه حضور صورت‏های حسی و خیالی نزد نفس دانسته است. صور حسی و خیالی، صورت‏های قایم به ذات‏اند که نفس به آنها علم حضوری دارد و با اعتبار خاصی درباره آنها و مقایسه با محسوسات خارجی که منشا آثار خارجی‏اند، از آنها علم حصولی می‏سازند. نظریات او در این کتاب‏ها با هم یکسان نیستند و تا اندازه‏ای ناسازگارند. با توجه به اینکه کتاب‏های بدایه الحکمه و نهایه الحکمه آثار نهایی علّامه طباطبایی هستند، نظریه نهایی او را باید نظریه‏ای دانست که در این کتاب‏ها ارایه شده است؛ یعنی ادراک حسی اعتبار خاصی است که ذهن نسبت به صورت مجرد مثالی معلوم به علم حضوری اعمال می‏کند.