حقیقت وجود و ظهورات آن در حکمت متعالیه

فلسفه از «موجود» بحث می‏کند؛ موجود معمولاً به وجود و ماهیت تحلیل می‏شود. فیلسوفان، با تامّل در وجود و ماهیت، اصالت را به وجود داده‏اند. عدّه‏ای از آنها وجودها را متباین دانسته‏اند؛ ولی حکمای متعالی به تشکیک در وجود روی آورده، و تباین در وجودها را نفی کرده‏اند. از سوی دیگر، اهل معرفت وجود را واحد شخصی دانسته‏اند. ملّاصدرا، با تامّل ژرف‏تر، کثرت وجود را به مظاهر حقیقت وجود برگردانده و حقیقت وجود را که همان وجود خداست، مانند اهل معرفت، یک واحد شخصی دانسته است. از این‏رو، کثرت تشکیکی را به وجودهای معلولی برگردانده که مظاهر آن حقیقت‏اند و بین حقیقت وجود و مظاهر او تشکیک نیست، مگر به اعتبار. ادعای اهل معرفت که حقیقت وجود واحد شخصی است و مابقی مظاهر اویند، از سه راه قابل اثبات است: اوّل از راه بی‏نهایت بودن واجب‏الوجود؛ دوم از راه عین‏الربط بودن ماسوای واجب به او؛ و سوم از راه تعریف تشکیک و خاصیت واجب بالذّات. بنابراین، فلسفه ملّاصدرا که از اصالت وجود آغاز شده و به وحدت شخصی وجود رسیده، وجودات متکثّر را مظاهر آن واحد شخصی دانسته است.