شاخصه‏های کلان مکتب فلسفی با تاکید بر مکتب مشّا و اشراق

در حوزه فلسفه اسلامی با سه مکتب معروف فلسفی یعنی مشا ، اشراق و متعالیه روبه‏روییم. نگاه درونی به مسایل گوناگون مطرح در این مکاتب و تحلیل و بررسی آنها، بخش عمده کتب و مقالات را به خود اختصاص داده است؛ ولی نگاه بیرونی و کل‏نگرانه به این مکاتب و بررسی شاخصه‏ها و مولفه‏های تشکیل یک مکتب فلسفی و فرایند تحقق آن در گذر زمان نیز بسیار مهم است. بدین‏سان پرسش اصلی این است که مختصات یک مکتب فلسفی که موجب تمایز آن از مکاتب دیگر می‏شود چیست؟ و به‏راستی چرا در فلسفه اسلامی، تنها با سه مکتب مواجهیم؟ در مقاله پیش‏رو، کوشیده‏ایم ضمن تبیین و تحلیل این شاخصه‏ها، آنها را بر دو نظام مشایی و اشراقی تطبیق کنیم. مدعا این است که مکتب مشا و اشراق دارای نقطه آغاز، روش خاص فلسفی، ابزارهای لازم برای وصول به مقصود و دستگاه سازوار هستی‏شناختی هستند که با دقت در مجموعه تعالیم آنها هم می‏توان این عناصر را یافت و هم می‏توان تحلیل کرد که چرا به آنها مکتب فلسفی گفته می‏شود و وجه تمایز آنها از یکدیگر چیست. نتیجه‏ای که از این تحلیل به دست می‏آید دو مطلب است، اولاً، مبانی کلان لازم برای تاسیس یک مکتب فلسفی تبیین می‏شود؛ ثانیا، روشن می‏شود که صرف اتحاد روش فلسفی دو حکیم و یا اتفاق آنها در یک یا چند مسیله به معنای یکی بودن نظام فلسفی ایشان نیست؛ به‏گونه‏ای که حتی وجود یک مشخصه جدید، هویت‏ساز مکتب جدیدی کاملاً متمایز از مکاتب پیشین می‏شود.