رابطه نفس و بدن در نگاه ملّاصدرا

مسیله رابطه نفس و بدن، مسیله‏ای بحث‏انگیز در حوزه علم‏النفس فلسفی است. ملّاصدرا نیز همچون حکمای مشا در این‏باره نظریه‏پردازی کرده و به دستاوردهایی کم‏نظیر دست یافته است. در این مقاله به دنبال تبیین دیدگاه او درباره این مسیله‏ایم. ملّاصدرا با برخی از آموزه‏های مشایین درباره نفس موافق است، ولی رابطه بین موجود مادی و مجرد را ناممکن می‏داند. وی با بهره‏گیری از اصول فلسفی عام خویش، همچون اصالت و تشکیک وجود، حرکت جوهری، و سرانجام ترکیب اتحادی ماده و صورت، به ترکیب اتحادی و ذاتی نفس و بدن نایل می‏شود. وی حقیقت نفس را حقیقت تعلقی می‏داند. به نظر ملّاصدرا نفس در آغاز جسمانی و مادی محض است؛ ولی رفته‏رفته با حرکت جوهری اشتدادی، ضمن حفظ مرتبه پیشین، به سمت تجرد پیش می‏رود؛ یعنی نخست مادی محض است؛ سپس مادی ـ مثالی می‏شود و ممکن است به مرتبه مادی مثالی عقلی نیز برسد. بازتاب طبیعی رابطه اتحادی نفس و بدن، و بهره نفس از ساحت مادی و تجردی، نظریه وحدت نفس و قواست که وی بر آن پافشاری می‏کند. بر پایه این دیدگاه تاثیر و تاثر دوجانبه نفس و بدن، به تاثیر در میان مراتب تفسیر می‏شود.