تبیین وجودی و معرفتی قوه حافظه در فلسفه اسلامی

یکی از مهم‏ترین قوای باطنی نفس، قوه حافظه نامیده می‏شود. در مقاله پیش‏رو این قوه در دو قلمرو وجودی و معرفتی بررسی شده است. در قلمرو وجودی با وجود معقول بودن گرایش عمومی فلاسفه مسلمان بر رویکرد تقلیلی در باب قوای باطنی نفس، به جهت نگرش ممتازی که فلاسفه معاصر بر این قوه و کارکردهای آن داشته‏اند، استقلال وجودی مقرون به صحت دانسته شده است. در قلمرو معرفتی با توجه به رویکرد همگون ملّاصدرا و فلاسفه معاصر مسلمان، هر دو کارکرد حفظ و استرجاع معانی حافظه، در حیطه حضور و تجرد قرار می‏گیرد. در این قلمرو، احتمال انتساب فرایند استرجاع به خطاپذیری، به واسطه نقص و عدم اشتداد برخی نفوس تبیین شده است. در مسیله کیفیت مطابقت معانی حافظه، از رویکرد ملّاصدرا و به‏ویژه آیت‏اللّه مصباح در وضع تشکیک در ادراکات حضوری و جعل نظریه وحدت عاقل و معقول به‏سان نردبان تعالی نفس در درجات علم حضوری و وصول بر غایت انفعال استفاده شده است.