ملاحظات معرفت‌شناختی استدلال‌های علم حضوری نفس از منظر سهروردی

علم حضوری نفس به خود از نظر سهروردی، مبنای شناخت‌شناسی وی و اساس معرفت‌شناسی اکثر متفکران بعد از وی را تشکیل می‌دهد. سهروردی با دلایلی علم حضوری نفس به ذات، علم حضوری نفس به افعال و انفعالات ذات و علم حضوری نفس به قوای ذات را اثبات می‌کند و می‌کوشد نفس را به‌عنوان فاعل شناسایی معرفی نماید که برای ادراک ذات و قوای ذات نه‌تنها به واسطه‌ای نیاز ندارد، بلکه نمی‌تواند نیاز داشته باشد. به نظر سهروردی علم حصولی هم به‌عنوان امر عارض بر نفس وقتی توجیه مستدلی پیدا می‌کند که پیش از آن علم نفس به ذات خود پذیرفته شده باشد؛ زیرا مادام که یک ذات خود را نیابد اوصاف و عوارض خود را نمی‌تواند بیابد و بر این مبنا گستره‌ای قابل توجه برای علم حضوری قائل است. این مقاله به ارائه استدلال‌های سهروردی بر علم حضوری نفس، پرداخته و ارزشمندی و کارآیی آنها را بررسی نموده و نقدهای وارد بر آنها را پاسخ می‌دهد. در نهایت این مقاله نشان می‌دهد که این استدلال‌ها گرچه تکیه بر اصول منطقی دارند، ولی از لحاظ ارزشمندی و همچنین گستره ادراکات و مدرکات در یک سطح نیستند و برای پذیرش استدلال‌ها، هم توجه به مبانی خاص سهروردی به‌عنوان پیش‌فرض نیاز است و هم قابلیت و توانایی نفس درباره ادراکات متفاوت باید مورد عنایت قرار گیرد.