‎تبیین محکی و معیار صدق اولیات از منظر آیت‌الله مصباح در مقایسه با نظریة قدما

اولیات به عنوان پایه‌ای از معارف بشری، هماره مورد توجه معرفت‌شناسان بوده و هست. کانون این توجه در این‎گونه قضایا، معیار صدق است. «ارجاع اولیات به علم حضوری» نظریه‌ای خاص در این باره است. مبدع این نظریه، آیت‎الله مصباح، بر این باور است که ملاک صدق اولیات را باید در اشراف حضوری به حاکی، محکی و حکایت دنبال کرد. در مقابل، برخی از اندیشمندان معتقدند اگر موضوع در قضیة اولی، دارای مصداق در نفس‌الامر متناسب خویش باشد، آن‌گاه قضیة اولی از آن مصداق در عالم واقع نیز حکایت می‌کند. در این دیدگاه نمی‌توان محکی در این‎گونه قضایا را به علم حضوری ارجاع داد؛ چراکه ما هیچ‎گاه به امور بیرون از خویش اشراف حضوری نخواهیم داشت؛ اما با تحلیل قضایای اولی می‌توان به این نتیجه رسید که قضایای اولی، هیچ حکایتی از مصادیق محقق خویش در عالم واقع یا حقیقتِ لابشرطی که در ضمن مصادیق موجود است، ندارند. در این میان آیت‎الله مصباح ما را به سرمنزلی بدیع دعوت می‎کند. ایشان بر این باور است که محکی قضایای اولی را باید نه در حکایت مفاهیم از عالم واقع، بلکه در فرض حکایت آنها از عالم واقع دنبال کرد.