مقام فوق تجرد عقلی نفس از دیدگاه صدرالمتالهین، امام خمینی (ره) و علامه حسن‌زاده آملی

بحث از مقام فوق تجرد نفس، یکی از مهم‌ترین مباحث، در معرفت نفس انسانی است. در این نوشتار مسئله را طبق مبنای هستی‌شناسی موسس حکمت متعالیه، صدرالمتالهین مطرح می‌کنیم و به شرح ادله نقلی آن توسط فیلسوف و عارف برجسته پیرو مکتب او، امام خمینی ره می‌پردازیم. سپس براهین و ادله عقلی علامه حسن‌زاده آملی را در این زمینه بررسی می‌کنیم. این نظریه، عبارت است از تجرد نفس از ماهیت. ماهیت حکایت از حد و قصور شیء و ضعف و نقص آن دارد، حال اینکه نفس را حد یقف نیست. ازاین‌رو حد منطقی برای او نیست، هرچند او را نسبت به مافوقش حد به معنای نفاد است.این نظریه آنچنان شریف است که همه مبانی حکمت صدرایی، اعم از اصالت وجود، وحدت وجود، تشکیک وجود، حرکت جوهری و اتحاد عاقل و معقول را به صورت سلسله‌ای زنجیروار، به هم پیوند می‌دهد و باید دانست شناخت نفس در این مقام، بدون فهم این مبانی میسر نیست. نفس، در این مقام ار ویژگی‌هایی همچون وحدت حقه ظلیه، خلیفة‌الهی و مقام اتصال بین ماسوی‌الله و حق‌تعالی برخوردار می‌شود.