عوالم ممکنه و نظام احسن در اندیشه ی فخر الدّین رازی

دیدگاه جهان های ممکن و نظام احسن در اندیشه فخرالدّین رازی، از دو قسمت، تشکیل شده است: 1. اینکه موجودی توانا وجود دارد که علمش، قدرتش و تمام . صفات دیگری که دارد، کامل و مطلق است و از تمام صفات نقص، مبرّا است؛ 2 این موجود واحدی که خدا است، اگر اراده کند جهانى با نظام احسن خلق کند، مى تواند این فعل را انجام دهد، امّا از آنجایى که مخلوق نمى تواند مطلق باشد، همیشه میان اجزای جهان مخلوق، خلای وجود دارد که از این طریق، حرکت اجزا امکان خواهد داشت؛ یا در نهایتِ این جهان، یا هر جهان دیگر، خلای وجود دارد؛ با وجود این خلا، خداوند مى تواند به خلق جهانى با نظام احسن بسنده کند و مى تواند جهان های مختلفى، با کمال یکسان یا متفاوت، در آن خلا بیافریند؛ و به هیچ دلیلى نمى توان قدرت خداوند را محدود کرد و گفت: خداوند فقط یک جهان را آفرید یا مى آفریند، بلکه قدرتش و تمام صفاتش کامل و مطلق و همیشگى است و همیشه، دستش برای خلق کردن جهان ها، باز است. علاوه بر این، نمى توان به طور قطعى گفت: نظام جهان فعلى ما، بهترین نظام ممکن است.

Possible Worlds and the Best Arrangement of Things in Fakhr Razi's View

Fakhr Razi's view about possible worlds and the best arrangement of things has two parts: 1) there exists a powerful being whose knowledge, power and all his other attributes are perfect and absolute, devoid of any deficiency 2) this being is the One God whose all attributes are perfect, absolute and devoid of any deficiency, and can create a world with the best arrangements of things if He wills. Since a world, though with the best arrangement of things, cannot be absolute so there is always emptiness between its components, which makes their movement possible or there is emptiness in the final state of this world, through which God can limit his creation to a world with best arrangement of things and can create different worlds with the same or different perfection in that emptiness. Therefore, there is no reason to limit God's power and it cannot be said that God has created or creates only one world. Rather, His power and all other attributes are perfect, absolute and eternal and He can always create different worlds.Abdullah Taravavi[1]Amir Divani[2] [1] . PhD student of philosophy and theology, Qom University[2] . Associate professor of department of philosophy and theology, Mofid University