بررسی جایگاه لذت با تکیه بر حکمت صدرا و سودگرایی بنتام

این نوشتار در پی آن است تا با ارائه تبیینی از لذت، کمال و هویت انسان در حکمت صدرا و بیان سودگرایی عمل‌محور بنتام که ارزشمندی فعل را مبتنی بر لذت آن می‌داند و تبیین معیارهای هفت‌گانه او و نقد آنها نشان دهد در حکمت صدرایی وجود کمال بر وجود لذت برآمده از کمال تقدم دارد. انگیزه انسان عادی در انجام فعل ابتدا رسیدن به لذت، سپس نایل شدن به خودِکمال است؛ بنابراین در این حالت، لذت به‌لحاظ وجودی موخر از کمال است و به‌لحاظ انگیزه فاعل شناسا می‌تواند مقدم بر رسیدن و نزدیک شدن به کمال باشد. البته از دیدگاه برخی پیروان حکمت صدرا، اولیای الهی از لذت خود منقطع شده و رسیدن به کمال، برای آنها به لحاظ وجودی وهدف فاعل شناسا بر وجود و ادراک لذت تقدم دارد. بنابراین اولیای الهی خداوند را به‌خاطر ذات او عبادت می‌کنند و نه به‌خاطر لذت که موخر از کمال مطلق است. اما از دیدگاه بنتام تنها انگیزه افعال انسان را لذت تشکیل می‌دهد یعنی هم به لحاظ انگیزه فاعل شناسا و هم به لحاظ هستی لذت، لذت مقدم بر همه چیز است. و سرانجام دیدگاه مبتنی بر حکمت متعالیه برتر از دیدگاه سودگرایی بنتام است.

Review of the Status of Pleasure, Based On Sadrian Theosophy and Bentham's Utilitarianism

Providing an explanation of pleasure, man's perfection and essence in Sadrian theosophy, Bentham's act based utilitarianism which bases the value of act on its pleasure, his seven criteria and criticizing them, the present paper seeks to prove that the existence of perfection is prior to the existence of pleasure raised from perfection in Sadrian theosophy. Ordinary man's motive to act is first to achieve pleasure and then the perfection itself. In this case, therefore, pleasure is posterior to perfection in terms of existence and subject can be prior to achieving and approximating perfection in terms of motive. Of course, some followers of Sadrian theosophy believe that friends of God have disconnected from their pleasure and that achieving perfection is prior to pleasure in terms of existence and the aim of subject is prior to the existence and perception of pleasure for them. Therefore, friends of God worship Him for His essence not for pleasure which is posterior to absolute perfection. According to Bentham, however, the only motive of man's acts is pleasure, that is, subject is prior to achieving and approximating pleasure in terms of motive and pleasure in prior to everything in terms of existence.