وجوه فردی و جمعى روایت حى بن یقظان

داستان رمزی حی بن یقظان («حی»، رمزی از عقل و «یقظان»، رمزی از خداوند) به گونه‌ای روایت شده است که می‌توان آن را به وجوه مختلف و حتی متفاوت تفسیر نمود. می‌توان برخی از این تفاسیر را چنین خلاصه کرد: الف) اثبات جاودانگی نفس ناطقه انسان؛ ب) نظریه‌پردازی دوگانه در باب ابتدای خلقت انسان؛ ج) بررسی رابطه میان فرد و اجتماع و ارائه این نظریه که منشا جامعه فرد است؛ د) شرح غربت و تنهایی انسان. این دو تفسیر اخیر، بر اساس مقایسه رساله حیّ بن یقظان ابن‌‌طفیل با کتاب تدبیرالمتوحّد ابن‌باجّه صورت گرفته است. طی تفسیر اخیر، انسان موجودی گمشده در این جهان است که به دنبال پیدا کردن خویش است. اگر انسان بتواند خودش را پیدا کند می‌تواند به مراحل کامل انسانیت برسد. نکته مهم روایت حی ابن یقظان این است که انسان در جستجوی خویش، به اموری دست پیدا می‌کند که همگی وجوه اجتماعی دارند: تقلید اصوات و وضع لغت، اختراع لباس، تهیه مسکن، آماده ساختن وسایل و ابزار دفاعی مانند چوب دستی و نیزه، بهره‌گیری از حیوانات اهلی؛ کشف آتش و به کار بردن آن در پختن غذا و رفع نیازمندیهای دیگر، آگاهی انسان به اهمیت اعضا و جوارح خود و همچنین تشریح آنها و سرانجام کشف نقش اساسی قلب در ساختمان بدن که می‌تواند استعاره‌ای از وجود رهبر و ضرورت یا حاکم در جامعه باشد. در این مقاله، تلاش می‌شود تا به روش تحلیل فلسفی، و با تمرکز بر تفسیر داستان حی بن یقظان و مقایسه آن با سلامان و ابسال، به شرح غربت انسان پرداخته شود و وجوه اجتماعی آن نیز به بحث گذاشته شود.

Hayy ibn Yaqdhan and Its individual and Collective Implications

The symbolic novel of Hayy ibn Yaqdhan (Hayy, meaning alive, as a symbol for intellect and Yaqdhan, meaning awake, for God) has been narrated in such a way that it allows for various and even different interpretations. Some interpretations can be summarized as follows: a) the affirmation of the eternity of man's intellective soul b) dual theorization about the beginning of man's creation c) the study of the relationship between individual and society and theorizing that individual is the origin of society and d) the description of man’s solitude and exile. The last two interpretations are based on a comparison between Ibn Tufail’s (Avempace) “Hayy ibn Yaqdhan” and Ibn Bajjah’s Tadbir al Motavahid. In the last interpretation, man is a lost being in this world who tries to find himself. If man can find himself, he will be able to reach the final and complete stages of humanity. The important point in Hayy ibn Yaqdhan narrative is that in his search for himself, man attains things that all have social aspects: imitating sounds and coining words, inventing clothes, providing accommodation, preparing defensive tools and instruments like club and spear, utilizing domestic animals, discovering fire and using it for cooking and other purposes, realizing the importance of limbs and organs, and dissecting them, and finally understanding the key role of heart in body which can be regarded as a metaphor for the presence of leader and the necessity of a ruler in society. Using a philosophical analysis method, focusing on the interpretation of the novel of Hayy ibn Yaqdhan, and comparing it with the novel of Salaman and Absal, the present paper seeks to describe man's exile and discuss its social aspects