بررسی و تحلیل سیر معتزله پژوهی در قرن بیستم میلادی

کشف و انتشار نسخه‌های خطی معتزله و در راس آن‌ها دو کتاب «الانتصار» و «المغنی» در اوایل قرن بیستم میلادی، باعث شد مذهب معتزله که از قرن‌ها پیش مورد بی‌توجهی قرارگرفته بود، بار دیگر کانون توجه محققان قرار گیرد و در این راستا تحقیقات بی‌شماری در جهت معرفی اندیشه‌های معتزله انجام شود. در این مقاله، سیر معتزله پژوهی در قرن بیستم در سه مرحله‌ی زمانی بررسی می‌شود؛ مرحله اول، نیمه‌ی نخست قرن بیستم یعنی زمان انتشار کتاب «الانتصار» و سایر تحقیقاتی است که در پی آن صورت گرفت. مرحله دوم، آغاز دهه‌ی 60 تا اواخر دهه‌ی 80 میلادی است که سرآغاز و نقطه‌ی عطف آن، کشف «المغنی» قاضی عبدالجبار در یمن است که به دنبال آن نسخه‌های خطی دیگری از عبدالجبار و سایر متقدمان معتزله منتشر شد و تحقیقات متعددی نیز ناظر بر آراء عبدالجبار نگاشته شد. مرحله‌ی سوم نیز دو دهه‌ی پایانی قرن بیستم با ویژگی افزایش گستره‌ی موضوعی تحقیقات است.        حسن زرنوشه فراهانی[1]   //   دکتر سهیلا پیروز فر[2] 1. دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد(نویسنده مسئول) / hzarnooshe@gmail.com 2.. دانشیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد/ spirouzfar@um.ac.ir

Review and Analysis of the Course of Researches on Mu'tazilites in Twentieth Century

Scholars have refocused on Mu'tazilite School which had been neglected for many centuries and many researches have been conducted to introduce its thoughts due to the discovery and publication of Mu'tazilite manuscripts in the early 20th century, particularly two books entitled al Intisar and al Moqhny. The present paper reviews the course of researches on Mu'tazilite School in 20th century, divided into three periods: 1) the first half of the 20th century during which the book al Intisar and other researches were published following it 2) the early of 1960s to the late of 1980s, the beginning and turning point of which is the discovery of the book al Moqhny by Qadi 'Abdul Jabbar in Yemen, which was followed by the publication of other manuscripts written by him and other Mu'tazilite precedents and the conduction of several researches related to 'Abdul Jabbar's views 3) two last decades of the 20th century during which thematic scope of researches increased.