فلسفۀ اسلامی متاخر و علم حضوری

برخی پیروان امروزی فلسفۀ اسلامی، بر این باور‌اند که دیدگاه‌های فیلسوفان متاخر اسلامی دربارهٔ علم حضوری، می‌تواند برخی مسائل مطرح در نظریهٔ دانش را حل کند. احتمالاً‌‌، خاستگاه این باور دو نظریهٔ مشهور علامه طباطبایی دربارهٔ بازگشت علوم حصولی به علوم حضوری و نظریهٔ‌ آیه ‌اللّه محمد تقی مصباح یزدی دربارهٔ ارجاع بدیهیات اولیه به علوم حضوری است. بنا به نظریهٔ اول، هر علم حصولی ریشه در علمی حضوری دارد. مسئله‌‌ای اصلی دربارهٔ باورهای حسّی‌‌، چگونگی رابطه توجیهی میان تجربه حسّی از یک سو و باورهای حسّی از سوی دیگر است‌‌، اما در این نظریه توضیحی دربارهٔ چگونگی امکان تبدیل علم حضوری به علم حصولی برآمده از آنْ وجود ندارد و بنابراین، به حلِّ آن مسئله مهم کمکی نمی‌کند. همچنین بنا به نظریهٔ‌ آیه ‌اللّه مصباح یزدی، ضمانت صحت بدیهیات اولیه به خاطر آن است که بر علومی حضوری مبتنی‌‌اند‌‌، اما دلایل متنوعی وجود دارند که نشان می‌دهند علوم حضوری نمی‌توانند ضمانت صحتی برای بدیهیات اولیه فراهم کنند.

Late Islamic Philosophy and Knowledge by Presence

Some of the contemporary advocates of Islamic Philosophy believe that the view of the modern Islamic philosophers regarding knowledge by presence can solve some of the issues present in the theory of knowledge. The origins of this belief are probably two popular theories: Allama Tabatabai’s view that acquired knowledge comes back to knowledge by presence and Ayatollah Misbah Yazdi’s view regarding the reference of basic axioms to knowledge by presence. According to the first view, all acquired knowledge is rooted in knowledge by presence. The main issue is regarding sensory beliefs and the circumstances of the justified relationship between sensory experience on one hand and sensory beliefs on the other; however, in this theory, no explanation has been provided regarding how knowledge by presence can be converted to acquire knowledge which has been derived from it. Therefore, this view does not help in solving that important issue. Similarly, according to Ayatollah Misbah’s view, the guarantee of the validity of basic axioms is because they are based on knowledge by presence. However, various reasons show knowledge by presence cannot provide the validity guarantee for basic axioms.