قوای نظری و عملی و نقش آنها در حق و تکلیف انسان

یکی از حلقات اندیشه‌‌ای علوم انسانی ساحت انسان‌شناساسانۀ آن است. در ترسیم نظام هنجاری و فلسفۀ ارزش نیز یافته‌های انسان‌شناسانۀ فلسفی‌‌، کلامی و تجربی بسیار تعیین‌کننده‌اند. در این مقاله که به بخشی از این برنامۀ پژوهشی می‌پردازد‌‌، پرسش اصلی این است که قوای نظری و عملی نفس ناطقه، چه نقش و تاثیری در شکل‌‌‌‌‌گیری نظام تشریعی حق‌ها و تکلیف‌های انسانی دارند؟ پاسخ به این پرسش، هدف این نوشتار است که از سویی به پژوهش‌های فلسفی۔کلامی و از جانب دیگر به فلسفۀ ارزش و به‌ ‌ویژه ارزش‌های اخلاقی و حقوقی پیوند خورده است. این بررسی ناگزیر به شیوۀ تحلیلی و تطبیقی به انجام خواهد رسید‌ و با توجه به دامنۀ گستردۀ این پرسش‌‌، لاجرم قلمرو آن به آرای سه صاحب‌نظر برجسته ؛ یعنی  خواجه نصیر الدین طوسی‌‌، علامه حلّی‌‌ و ملاصدرا محدود می‌شود. ترتیب منطقی اقتضاء می‌کند که پس از طرح مسئله‌‌، نخست مبادی تصوری و تصدیقی آن تبیین شود و سپس چرایی و چگونگی ابتنای هریک از حق و تکلیف بر قوای نظری و عملی نفس انسانی جداگانه شرح داده شود. حاصل این مطالعه ثابت می‌کند که بدون وجود قوای نظری و عملی در نفس انسانی نظام تشریعی حق و تکلیف مصداق ندارد و قابل توجیه نیست.

The Theoretical and Practical Forces and Their Role in the Human Rights and Duties

One of the intellectual foundations of the human sciences is its human dimension. In defining the normative system and the philosophy of value also, philosophical, verbal, and experimental anthropological findings are very determinative. In this article, which deals with part of this research program, the main question is: what is the role and effect of the theoretical and practical faculties of the rational soul, in the formation of the legal system of rights and human duties? The purpose of this article is to provide an answer to this question; on the one hand, it is linked to philosophicaltheological studies, and on the other hand to the philosophy of value, and in particular to ethical and legal values. This review will inevitably be done in an analytical and comparative way. Given the widespread scope of this question, its territory is therefore limited to the view points of the three prominent theoreticiants: Nasir alDin Tusi, Allamah Hilli, and Mulla Sadra. A logical sequencedictates that, after the problem is firstly explained, its conceptual foundations should be explained, and then the reasons and the circumstances for basing each right and duty on the theoretical and practical faculties of the human soul are separately explained. The result of this study proves that without the the abovementioned faculties in the human soul, the legal system does of rights and responsibilities does not have an external referent and is not justifiable.