بررسی تحلیلی اصل علیت

نظریه وحدت شخصی وجود - به عنوان رای اخیر ملاصدرا در ساحت وجود شناختی - بر بسیاری از مباحث فلسفه متعارف تاثیر بنیادین داشته است . این دیدگاه که طبق آن وجود حقیقی مختص به وجود حق تعالی است و ممکنات صرفا ظهور ، نمود ، شان و وصف آن به شمار می روند ، نافی یکی از مهم ترین مبادی حکمت ، یعنی اصل تحقق کثرت به حساب می آید . ملاصدرا که دردیدگاه تشکیک وجود ، تحقق کثرت در عین وحدت را پذیرفته بود ، بر تفسیر بسیاری از اصول فلسفی از جمله اصل علیت توان مند بود . با تغییر نظریه وجود شناختی وی و پذیرش دیدگاه وحدت شخصی وجود ، امکان تبیین اصل علیت معهود فلسفی وجود نداشت و ملاصدرا ناچار شد در تبیین رابطه وجود حق با ظهورات و نمودهای آن به طرح نظریه ی تجلی که مولود عرفان اسلامی است ، بپردازد. طبق این نظریه ، وجود حق به واسطه ی وجود منبسط که به نحو تفضیلی در بر گیرنده ی همه ممکنات است ، در مجالی و مظاهر مختلفی نمایان شده است . ملاصدرا با تغییر دیدگاه وجود شناختی ، اصل علیت را به نظریه ی تجلی بازگرداند . این نظریه را می توان رویکردی عرفانی به اصل علیت تلقی کرد .