دلیل آفتاب

در قرآن کریم و درعرف متکلمان مسلمان آنچه به عنوان جایگزین نام الله یا ددر وصف او به کار می رود ،‌اسم ( جمع آن اسماء) الله نامیده می شود . این که آیا می توان خداوند را با نامها و اوصافی خطاب کرد که در قرآن ، سنت و اجماع نیامده و یا آن که اسماء الله توفیقی است ، یعنی مقید به ذکر آنها در منابع مذکور است ، از جمله موارد اختلاف مهم اندیشمندان عالم اسلام ، به ویژه متکلمان و فلاسفه ی مسلمان بوده است . اختلاف دیگر آنان این بوده که آیا آنچه به عنوان اسماء الله اطلاق کرده اند ، با مسمایشان عینیت دارد یا به کلی بیگانه است ؟ از فرق عمده کلامی و غالب اهل سنت حنبلی و اشعری بر توفیقیت اطلاق اسماء و به عینیت آنها با مسمایشان باور داشته اند ، در هر دو مورد معتزله و شیعه در موضوع مخالف ایستاده اند ، ‌ولی ماتریدیه با وجود عدم قبول توفیقیت اسمای خداوند ‌، گرچه به عینیت این اسما با مسمایشان اعتقاد راسخ ندارند ، لزوما منکر عینیت اسما با ذات و صفات حق نیست . جلال الدین محمد مولوی ( متوفای 672)، از سویی ، در آثارش خداوند را با نامهای بی شماری از قبیل : خورشید ، آفتاب ، دریا ، دوست ، معشوق ، یار ، دلبر ، خلیفه ، شاه ،‌مادر ، عروس ، صید ، صیاد و ... خوانده ،‌اما به منصوص بود آنها مقید نبوده است و از سوی دیگر ، توصیف و اسم شایسته ی حضرت حق ، را چون شب قدر ، گم شده در اینها می داند ، اما درهر دو مورد اشعری نیست و موضعی ماتریدی دارد . با توجه به نظری که در باب گوهر ایمان و سابق دانستن رحمت الهی دارد ، نیت گوینده را بر اقوال او مقدم و مایه نجات می شمارد .