تاثیر اسرارنامه عطار بر گلشن راز شبستری بر اساس نظریه بینامتنیت

بینامتنیت حضور صریح و اعلامشده یا ضمنی متنی در متن دیگر است که ممکن است هر دو متن ازنظر زمانی نزدیک به هم یا یکی مقدم بر دیگری باشد؛ همچنین در متونِ با زمینههای موضوعیمشترک اثرپذیری متون از همدیگر میتواند بیشتر باشد. با این دیدگاه اسرارنامه عطار نیشابوریدر جایگاه پیشمتن و گلشن راز شیخ محمود شبستری به عنوان پسمتن بررسی شد و با تطبیقاین موارد با مباحث نظری بینامتنیت، چگونگی و میزان تاثیرپذیری شبستری از عطار نشان دادهشد. حضور اسرارنامه در گلشن راز از عنوان و وزن منظومه آغاز میشود و به شکلهای مختلفلفظی و معنوی و آشکار و ضمنی در متن ادامه مییابد؛ شبستری گاه با گسترش مضامین عطار،صبغه تعلیمی اثر خود را بیشتر میکند و گاه با بهرهبرداریهای ضمنی و اقتباس از مفاهیم وتلمیحات و تصویرهای شعری شیخ نیشابور در عرضه متن عرفانی به زبانی دیگر میکوشد.هرچند نگارنده این مقاله درصدد نشان دادن نمودهای بینامتنیت اسرارنامه و گلشن راز است؛اما همچنین به این نتیجه رسید که تنفس عطار و شبستری در فضای فکری و فرهنگی مشترک،همسانی آثار آنها را در لفظ و محتوا موجب شده است؛ بهگونهای که هر دو از آبشخورهای معرفتیعظیم عرفان اسلامی همچون قرآن و حدیث و برخی اندیشههای کلام اسلامی مشروب شدهاند وحضور زیرمتن اسرارنامه در رومتن گلشن راز از این منظر معنی پیدا میکند؛ با توجه به اینکهشبستری به مطالعه آثار ابن عربی نیز میپرداخته، برخی مفاهیم اصلی اندیشه ابن عربی نیز درگلشن راز مشهود است که اشارهای گذرا به آنها هم شده است.

Shabastari’s Golshan Rāz Receptiveness from ‘Attār’s Asrār Nāmeh and Ibn ‘Arabi's Works, An Intertextuality Perspective

Intertextuality is the overt or covert appearance of a contemporary orearlier text in another, and texts with similar themes can more oftenimpact each other intertextually. From this perspective, the intertextualimpact of amp;lsquo;Attāramp;rsquo;s Asrār Nāmeh, as the background text, onShabestari's Golshan Rāz, as the foreground text, was studied. It isargued that this intertextual impact begins with the title and poeticrhythm of the foreground text and continues through tacit/covert andovert semantic and literary images in it. Shabestari occasionally expandsamp;lsquo;attāramp;rsquo;s concepts to enhance the didactic overtones of his own work, andsometimes tacitly exploits and borrows concepts, allusions and poeticimageries of the Sheikh of Neyshabur to afford a mystic text with a newdiction.Though the original aim of this research was to expose samples ofthe intertextuality of Asrār Nāmeh in Golshan Rāz, it also concludedthat amp;lsquo;Attāramp;rsquo;s and Shabestari's similar cultural and thought milieu has alsoresulted in the similarity of the texts and contents of their works owingto the fact that they had both been brought up and educated in the contextof the grand sources of Islamic mysticism including Hadith and Erfān,and this partly explains the intertextuality observed between the twoworks. Since Shabestari had also studied the works of Ibn amp;lsquo;Arabi, tracesof Ibn amp;lsquo;Arabi's line of thought are also observed in Golshan Rāz whichthe researcher has broached in this paper.