بررسی جایگاه انسان در دو متن مرصاد العباد و انسان‌ الکامل

متون تعلیمیِ عرفانی که از قرن پنجم هجری به بعد، در پی رسمی‌شدن و گسترش علوم مربوط به تصوّف و عرفان رو به فزونی گرفتند و در زبان نظریه‌پردازان این حوزه با عنوان «متون نقلی» شناخته می‌شوند، به دلیل برخورداری از تجارب عارفانه‌ نویسندگانی که خود نیز بخشی از زندگی خود را تحت تربیت شیخ متعلّق به یک مکتب عرفانی خاص گذرانده‌اند و عارفان پرورده‌ آن مکتب به شمار می‌روند، از ظرفیت بسیار بالایی برای بررسی‌های مربوط به حوزه‌ سبک‌شناسی عرفان به شمار می‌روند. در مقاله‌ حاضر با تکیه بر برخی اصول زیبایی‌شناسی این شیوه‌ سبک‌شناسی بر مبنای کتاب «زبان شعر در نثر صوفیه» نوشته‌ دکتر محمدرضا شفیعی‌کدکنی، دو متن مرصادالعباد نوشته‌ نجم‌الدین رازی و انسان‌الکامل نوشته‌ عزیز‌الدین نسفی که هر دو از شاگردان مکتب نجم‌الدین کبری هستند، مورد بررسی قرار گرفتند که مشخص شد هر دو متن به دلیل تفاوت کیفیّت در دو سطح مختلف زبانی، دو ساحت مختلف از مفهوم انسان‌کامل را معرفی می‌کنند. متن مرصادالعباد به‌علّت برخورداری از نثری شاعرانه که طبق ذائقه‌ ادبی خواص نوشته شده است، تصویری ملکوتی و سلطنتی از انسان ارائه می‌کند، و در مقابل او متن انسان‌الکامل مفهوم انسان را در معنای فردی از آحاد جامعه ترسیم کرده است.