نقد نوع‌شناسی دینی در جامعه‌شناسی دین ماکس وبر (بر اساس حیات دنیوی بزرگان طریقت نعمت‌اللهی در ایران)

ماکس وبر در حوزۀ جامعه‌شناسی دین، به مطالعۀ جامع و مفصّل ادیان سراسر جهان اقدام و پیوندهای میان ادیان گوناگون و گروه‌های خاص اجتماعی و تاثیر انواع دیدگاه‌های دینی بر سایر جنبه‌های اجتماعی نظیر رفتار اقتصادی را بررسی کرده است. یکی از جنبه‌های مثبت و بی‌نظیر جامعه‌شناسی دین وبر، نوع‌شناسی دینی وی و برساخت انواع مثالی نگرش‌های دینی سه‌گانۀ زهد در دنیا، زهد فارغ از دنیا و عرفان دنیاگریز است. مسئلۀ پژوهش حاضر از این امر نشئت گرفته که وبر، صوفیه را در نوع مثالی عرفان دنیاگریز جای داده است و حال آنکه به نظر می‌رسد که این دیدگاه با واقعیات تاریخی تصوف و بزرگان صوفیۀ ایران همخوانی نداشته باشد. بنابراین با استفاده از روش اسنادی و بررسی متون و منابع تاریخی مرتبط، به بررسی حیات دنیوی برخی بزرگان طریقت نعمت‌اللهی در ایران اقدام شد. یافته‌ها نشان می‌دهند که برخلاف دیدگاه وبر، این مرشدان صوفی، هم به کار اشتغال داشته‌ و هم در امور اجتماعی و انجام اعمال خیر و عام‌المنفعه کوشا بوده‌اند و نیز به تحصیل و تدریس علوم زمانۀ خود اهتمام داشته‌اند. بر همین اساس، انواع مثالی سه‌گانۀ وبر در نوع‌شناسی دینی وی، با نوع مثالی چهارمی موسوم به عرفان جامع‌، که مصداقش صوفیه هستند، تکمیل شدند.