پردازش عرفانی «صراط مستقیم» در نگاه ابوحامد غزالی

ابوحامد غزالی به‌عنوان شخصیتی چندوجهی، در آثار خویش توجه ویژه‌ای به مفهوم قرآنی صراط مستقیم داشته است. مسئلۀ اصلی این پژوهش، تبیین مفهوم صراط مستقیم و راه‌های دستیابی به آن و به‌تعبیری دیگر، پردازش عرفانی صراط مستقیم در اندیشۀ غزالی است. نوشتار حاضر به روش توصیفی‌تحلیلی و به‌صورت کتابخانه‌ای انجام یافته است. یافته‌های این پژوهش گویای این است که غزالی، صراط مستقیم را راه سلامت معرفی کرده است و حرکت در صراط مستقیم را سبب نجات و رستگاری انسان می‌داند. این راه سلامت، که غزالی از آن به «دُرّ ازهر» نام می‌برد، به‌مثابۀ توحید، شکرگزاری، راه حج، پل صراط و قوس صعودی است. تمامی این مفاهیم در یک نقطۀ مهم با هم تلاقی دارند که حاکی از مسیر و راهی است که انسان باید برای رستگاری و نجات، در آن استقامت و مداومت داشته باشد. غزالی راه‌های دستیابی به صراط مستقیم را داشتن ایمان و رعایت اخلاقی دینی بیان کرده است. از نظر وی داشتن ایمان و رعایت اخلاق دینی، هم‌زمان سبب حرکت در صراط مستقیم می‌شود و هیچ‌کدام از این دو، به‌تنهایی نمی‌تواند انسان را به سرمنزل مقصود برساند. در اندیشۀ غزالی، اخلاق، زمانی ارزشمند است که ابتنای بر ایمان و دینی باشد. غزالی بر اساس نظریۀ فرمان الهی، اطاعت از هر آنچه را که خداوند امر یا نهی کرده است، واجب می‌داند.