حقیقت عرفانی دعا و اجابت از دیدگاه ابن‌عربی با تکیه بر فتوحات و فصوص

خواستن، زاییدۀ نیاز و در بطن خود آبستنِ توجه به عامل برآورندۀ نیاز است. و زندگی روزمرۀ آدمی همراهِ بسیاری از نیازمندی‌هاست. از نظر ابن‌عربی توجه انسان به خداوند و ابراز نیازمندی به او حقیقت دعا را تشکیل می‌دهد و اجابت قطعی دعا در آیات و روایات تنها ناظر به این مقدار است‌ که مقوّم ماهیت دعاست. اما اجابتِ خواستۀ داعی که پس از این توجه بیان می‌شود، بیرون از حقیقت دعا و مشروط است. دو شرط اساسی اجابت این است ‌که به‌مقتضای مصلحت داعی و مطابق قضا و قدر الهی باشد. ابن‌عربی با توجه به حقیقت دعا و محوریت این دو عامل در خواستۀ بیرون از ماهیت دعا، اجابت را به لبّیکی، اجابت عین، اجابت بدل و اجابت بطیء و سریع تقسیم کرده است. در نظام عرفانی ابن‌عربی، دعا رشتۀ اتصال نمود و بود، تامین‌کنندۀ آرامش دنیوی و سبب دریافت فیوضات از منبع فیض است. و از جمله شرایط اجابت، توجه تام به خداوند، طهارت ظاهر و باطن، اضطرار، توسل و انقیاد در برابر اوست. ابن‌عربی بر پایۀ فهم عمیق از دین و دست یافتن به مراتب شهود عرفانی، به‌خوبی از حقایق مربوط به دعا پرده برداشته است. در این مقاله پس از تحلیل آراء او دربارۀ ماهیت دعا و اقسام آن، حقیقت و اقسام اجابت، آداب و شرایط اجابت به این‌دست سوالات پاسخ داده‌ایم که با وجود وعدۀ اجابت قطعی از سوی خداوند آیا دعایی هست که اجابت نشود؟ چرا برخی دعاها اجابت نمی‌شوند؟ دلیل اجابت عاجل و آجل دعاها چیست؟ دعاکننده چه و چگونه بخواهد تا خواسته‌اش قرین اجابت باشد؟