نشانه‌شناسی عنوان مثنوی‌های عطار نیشابوری

نشانه‌شناسی علم مطالعۀ انواع نشانه‌ها، عوامل حاضر در فرایند تولید معنا و تعبیر آن‌ها و قواعد حاکم بر نشانه‌هاست. یکی از حوزه‌های نشانه‌شناسی، عنوان اثر است. عنوان در آثار عرفانی عطار از جمله منطق‌الطیر، مصیبت‌نامه، اسرارنامه و الهی‌نامه نشانه‌ای است که معناهای ضمنی فراوانی در بطن خود دارد. در این پژوهش به‌شیوۀ توصیفی‌تحلیلی، نشانه‌شناسی عنوان در آثار عطار، ویژگی‌های عنوان از لحاظ معنا و کارکردهای آن مورد بررسی قرار گرفت تا دلالت‌های ضمنی آن‌ها آشکار شود. هدف از این پژوهش کشف روش‌های به‌کاررفته در گزینش عنوان و نوع رابطۀ عنوان با متن و تحلیل نشانه‌های موجود در متن و نوع رابطۀ آن‌ها با عنوان است. یافته‌های پژوهش نشان‌دهندۀ به‌کارگیری دو روش بینامتنیت و نمادپردازی در گزینش عنوان است. بررسی نشانه‌شناسی متن اثر نیز نشان می‌دهد که عناوین به‌مثابۀ متنی موازی با متن اصلی قرار گرفته و در شخصیت‌پردازی و معرفی موضوع و محتوا وارد شده و با هدف معناافزایی و تکمیل معناهای متن حرکت کرده و به‌واسطۀ محور جانشینی به‌وسیلۀ نشانه‌های موجود در متن تقویت شده است. بررسی نشانه‌ها در محور هم‌نشینی نشان می‌دهد که معناها در ارتباط با یکدیگر قرار گرفته و به تولید معناهای مورد نظر شاعر انجامیده است.