تحلیل روابط بینامتنی در تفسیرهای صوفیانه از آیۀ 17 سورۀ انفال

تفسیرهای کلامی و صوفیانه از آیات قرآنی در شکل‌گیری زبان و اندیشۀ صوفیان نقش مهمی ایفا کرده‌ است؛ به‌طوری‌ که بررسی بینامتنی روابط این تفسیرها، در شناخت نظام فکری متصوفه اهمیت ویژه‌ای دارد. یکی از مهم‌ترین آیات قرآنی که بارها در متون عرفانی اهل سنت، تفسیر و تاویل شده، آیۀ 17 سورۀ انفال است. در این مقاله نقش روابط بینامتنی تفاسیر این آیه در شکل‌گیری نظام اندیشه و سلوک صوفیانه مد نظر قرار گرفته است. بدین منظور، با روش توصیفی‌تحلیلی، داده‌های متنی کلامی و عرفانی از آیۀ مذکور تحلیل، و ارتباط اندیشۀ عرفانی توحید افعالی و آثار آن (رضا و تسلیم، موت اختیاری و...) را با اندیشۀ زیربنایی کلام اشعری نشان داده شده است. همچنین، نقش تفاسیر صوفیانۀ این آیه در سه سطحِ تعالیم نظریِ خداشناسی و انسان‌شناسی، تعالیم سلوکی و توصیف و تبیین تجارب عرفانی بررسی گردیده و مشخص شده است که تفسیر صوفیانه توحید افعالی در آیۀ مذکور در هر سه سطح اثرگذار بوده است؛ از‌این‌رو این آیه در شکل دادن به نظام معرفتی و سلوکی صوفیان اهل سنت، نقش مهمی ایفا کرده است.