اثر بازگشتی فرآورده‌های نفتی در ایران به تفکیک اثرات جانشینی و تولیدی: رویکرد دو مرحله‌ای در قالب مدل تعادل عمومی قابل محاسبه

در ادبیات اقتصاد انرژی، یکی از رویکردهای مهم برای مدیریت تقاضای انرژی عبارت از بهبود کارائی انرژی است که با مفهومی بنام اثر بازگشتی در ارتباط است. اثر بازگشتی باعث می شود تا ذخیره انرژی (نشات گرفته از بهبود کارائی) کمتر از حد مورد انتظار باشد. با توجه به اهمیت بکارگیری فرآورده های نفتی در اقتصاد ایران، مقاله حاضر تلاش می کند تا بواسطه بکارگیری شوک 5 درصدی بهبود کارائی آنها، عوامل موثر بر اثر بازگشتی فرآورده های نفتی (بنزین، گازوئیل و سایر فرآورده ها) را ردیابی و بصورت کمّی تبیین کند که برای این منظور، تجزیه اثر بازگشتی در دو سطح کلان و بخشی بصورت دو مرحله‌ای در قالب مدل تعادل عمومی قابل محاسبه انجام می‌گیرد. نتایج مقاله حاکی از آن است که بهبود کارائی »سایر فرآورده‌های نفتی « دارای کمترین اثر بازگشتی گستره اقتصاد بوده و بهبود کارائی »گازوئیل « دارای بیشترین اثر بازگشتی گستره اقتصاد است. همچنین نتایج تجزیه اثر بازگشتی در سطح کلان حاکیست، آن دسته از بخش‌های تولیدی که مصرف‌کنندگان بزرگ فرآورده‌های نفتی هستند (یعنی سهم بیشتری از کل مصرف انرژی بخش تولید را دارند)، عوامل اصلی در شکل‌گیری اثر بازگشتی هستند بطوریکه در مورد بهبود کارائی 5 درصد بنزین، بخش »حمل‌ونقل جاده‌ای « از سهم 35.2 درصد در اثر بازگشتی گستره اقتصاد برخوردار است. در سمت تقاضای نهایی نیز »خانوارهای شهری « از سهم 20 درصد در اثر بازگشتی گستره اقتصاد برخوردار هستند. تجزیه اثر بازگشتی در سطح بخشی نیز حاکی از تسلط مکانیزم اثر جانشینی بر اثر تولیدی در شکل‌گیری اثر بازگشتی بخشی است.

Recovery of oil products in Iran by substitution and production effects: A two-stage approach in the form of a general equivalence model

In the energy economics literature, one of the most important approaches to managing energy demand is to improve energy efficiency, which is associated with a concept called a rebound effect. The rebound effect causes the energy saving (due to improved efficiency) to be less than expected. Considering the importance of using oil products in the Iranian economy, the present paper tries to track the factors affecting the rebound of petroleum products (gasoline, gas oil and other products) by applying a 5% shock to improving their efficiency and quantitatively, for this purpose, the analysis of the rebound effect at two macro levels and a part is done in two steps in the form of a computable general equilibrium model. The results of this paper, indicate that among the oil products, improvement of the efficiency of other oil products has the least effect on the economywide rebound effect, and improving the efficiency of gasoil has the highest economywide rebound effect. The results of the decomposition of the rebound effect at the macro level are those of the manufacturing sector, which are the major consumers of oil products (a larger share of the total energy consumption of production), the main factors in the formation of the rebound effect, so that in the case of gasoline, the road transport section accounts for 35.2 percent of the economywide rebound effect. In the final demand side, urban households account for 20% of the economywide rebound effect. The decomposition of the rebound effect at sector level also indicates the domination of the mechanism of substitution effect on output effect in the formation of the rebound effect.