ارزیابی اکوسیستمهای جنگلی به کمک مطالعات آنزیمی خاک با استفاده از درخت ملج به عنوان شاخص زیستی

درخت ملج یکی از ارزشمندترین درختان صنعتی جنگل های شمال کشور است که از گرگان تا ارسباران انتشار دارد. متاسفانه به دلیل شیوع بیماری مرگ نارون در رویشگاه های این گونه، تعداد بیشماری از درختان ملج نابودشده و نسل این گونه ارزشمند در معرض خطر جدی قرار گرفته است. به همین دلیل تلاش های زیادی در راه شناخت و حفظ این گونه ارزشمند شده است که یکی از آنها ارزیابی اکوسیستم های دارای درختان سالم و بیمار به منظور مطالعه رابطه تعادل طبیعی اکوسیستم با سلامت فیزیولوژیک درختان است. یکی از روش هایی که امروزه برای ارزیابی اکوسیستم به کار می رود استفاده از مطالعات کمی آنزیم های میکروارگانیسم های خاک است. به دلیل کاهش شرایط زیستی از سطح به عمق خاک و نیز افزایش محدودیت های زیستی در عمق های پایین تر، فراوانی میکرو و ماکروارگانیسم های موجود در افق های زیرین خاک کاهش می یابد. به همین دلیل فعالیت آنزیم های خاک که تابعی از فعالیت موجودات خاکزی هستند از سطح به سمت عمق روندی کاهشی دارد. اما بروز اختلالات مختلف ممکن است منجر به برهم خوردن تعادل طبیعی اکوسیستم شده و در نهایت این امر به مهاجرت موجودات به افق های پایین تر بیانجامد. در نتیجه این امر روند کاهشی فعالیت آنزیم های خاک از سطح تا عمق مختل شده و منحنی مربوطه از حالت کاهنده به حالت نوسانی تغییرمی کند. در این پژوهش با استفاده از این پدیده و نیز به کمک مطالعه تغییرات آنزیم فسفومونواستراز در خاک های مناطق جنگلی در چهار رویشگاه مختلف گرگان، نوشهر، اسالم و ارسباران، اکوسیستم های موردنظر ارزیابی شدند. نمونه برداریها در اوایل سال 1383 در ابتدای فصل رویش انجام شد. هدف از انجام این مطالعه، آزمون فرضیه تاثیر تعادل طبیعی اکوسیستم در حضور پایه های سالم و نیز وجود پایه های بیمار در اکوسیستم های نامتعادل است. نتایج با روش glm(general linear model) با استفاده از آزمون توکی مقایسه شدند. نتایج این بررسی حاکی از آن است که به جز یک مورد تمامی اکوسیستم های دارای پایه های سالم از اکوسیستم های متعادل و تمامی اکوسیستم های دارای پایه های بیمار در زمره اکوسیستم های نامتعادل هستند. علاوه بر این مقایسه میانگین فعالیت آنزیم در هریک از افق های مطالعه شده در این دو گره اکوسیستم، نشان دهنده افت چشمگیر فعالیت موجودات خاکزی در اکوسیستم های دارای درختان ملج بیمار است. در واقع با استناد به این نتایج می توان اظهار داشت که برای نجات این گونه ارزشمند جنگل های شمال کشور ردیابی فنوتیپ ها و در نهایت ژنوتیپ های مقاوم به بیماری مرگ نارون به تنهایی کافی نیست. به بیان دیگر بر هم کنش عوامل مختلف زیستی و وجود تعادل طبیعی اکوسیستم نقش به سزایی در حفظ سلامت پایه های ملج و یا عدم شیوع بیماری در این اکوسیستم ها دارد. با توجه به نتایج فوق لازم است برای حفظ ذخائر ژنتیکی ارزشمند اکوسیستم های بکر مدیریت ویژه ای در نظر گرفته شود.