بررسی اثر عوامل فیزیکی، شیمیایی و آب و هوایی در تلوید رسوب ناشی از فرسایش سطحی خاک های لسی (مطالعه موردی در استان گلستان)

لس یکی ازمهمترین واحدهای رسوبی کواترنر قلمداد می شود. سطحی بالغ بر 3000 کیلومترمربع از استان گلستان رانهشته های لس پوشانده است. این رسوبات به لحاظ ویژگی های فیزیکی و شیمیایی از رسوب زایی و فرسایش پذیری زیادی برخوردار بوده و سهم عمده ای از بار معلق رودخانه ها را به خود اختصاص می دهند. رسوبات لس مناطق مختلف در برابر فرسایش رفتارهای متفاوتی دارند. به طوری که اشکال فرسایش خندقی و تونلی در لس های مناطق خشک و نیمه خشک تراکم زیادی دارند ولی در لس های مناطق معتدل و نیمه مرطوب استان کمتر به چشم می خورند. به نظر می رسد خصوصیات شیمیایی، فیزیکی، عوامل توپوگرافی و آب و هوایی نقش تعیین کننده ای در شدت رسوب زایی و فرسایش پذیری این نهشته ها داشته باشند. از این رو در این تحقیق سعی شده است با بررسی تاثیر برخی از عوامل محیطی در رسوب زایی لس ها و مقایسه نرخ رسوب زایی در مناطق مختلف لسی، عوامل موثر در رسوب زایی و فرسایش پذیری خاک های لسی به صورت کمی ارائه شود برای دست یابی به این مهم، نقشه پراکندگی لس ( اعم از لس های شاخص و حمل شده) ونقشه تقسیمات اقلیمی استان با استفاده از اطلاعات مستخرج از تصاویر لندست - tm و آمارهای جمع آوری شده از منطقه و با کمک نرم افزار ilwis در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی تهیه گردید. با بررسی و تلفیق دو نقشه یاد شده و سایر مشاهدات پنج نقطه در هفت تکرار جهت این تحقیق مدنظر قرار گرفت، در این نقاط 35 نمونه خاک جهت انجام مطالعات آزمایشگهای برداشت شد. بافت درصد مواد آلی، کربنات کلسیم، هدایت الکتریکی و اسیدیته نمونه های خاک در آزمایشگاه تعیین گردید. همچنین از یک دستگاه باران ساز جهت اندازه گیری رواناب سطحی و رسوب استفاده گردید. اثر متغیرهای مستقل شامل متغیرهای فیزیکی( درصد رس، سیلت و ماسه ) متغیرهای شیمیایی( اسیدیته، هدایت الکتریکی، درصد کربنات کلسیم و موادآلی)‌ و متغیر آب و هوایی ( شاخص خشکی دو مارتن) در رسوب زایی لس بوسیله تحلیل رگرسیون چند مرحله ای مورد بررسی قرار گرفت. مقدار ماده خشک نیز به عنوان متغیر وابسته تعریف گردید. بر اساس نتایج بدست آمده، شاخص خشکی دو مارتن و درصد مواد آلی با وزه ماده خشک دارای همبستگی بسیار بالایی بودند. به طوری که کاهش رسوب زایی همراه با افزایش مواد آلی و ماده خشک گیاهی بود. بر اساس نتایج حاصل، نرخ رسوب زایی در خاک های لسی مناطق خشک به طور محسوس بیش از خاک های لسی مناطق معتدل تا مرطوب است. از این رو با استفاده از شاخص خشکی دومارتن و درصد مواد آلی موجود درخاک سطحی، شدت یا نرخ فرسایش در خاک های لسی استان گلستان به ترتیب در رده هایی با رسوب زایی کم، متوسط وشدید طبقه بندی گردید.